I- SİNDİRİM
Bütün canlılar, yaşamlarını devam ettirebilmek için gerekli ATP’yi üretebilmek için besin bulmak zorundadır. Bu besini ya dışarıdan almalı veya kendisi besin üretmelidir. Alınan besinler de en küçük birimlerine kadar parçalanarak hücrelere taşınmalı ve hücrede bu besin moleküllerinden fermentasyon veya solunum reaksiyonları ile ATP enerjisi elde edilmelidir. Sindirimin temel amacı; ATP elde edebilmek amacıyla kullanılacak besin monomerleri veya yapıtaşlarının elde edilmesini sağlamaktır.
SİNDİRİM : Büyük moleküllü organik maddelerin enzimler yardımıyla en küçük birimlerine kadar parçalanarak hücre zarından geçebilecek hale getirilmesine Sindirim denir.
MONOMER : Besinlerin tekrar hidroliz edilemeyen hücre zarından geçebilen en küçük yapı birimlerine denir. [Selüloz, glikojen ve nişastanın monomeri; glikoz, proteinlerin monomeri; amino asittir. Trigliseritler, gliserol (Gliserin) ve yağ asidine kadar parçalanır] (UYARI: Trigliseritler polimer değildir.)
SİNDİRİM SİSTEMİ : Sindirim olayının gerçekleşmesini sağlayan sisteme denir.
Sindirilme durumuna göre besinler:
Karbohidratlar: Polimer yapıda olanlar sindirilir, monomerler sindirilmez
Proteinler: Sindirilir
Trigliseritler (Yağlar): Sindirilir.
Vitaminler, su, mineraller, iyonlar vd. inorganik maddeler sindirilmez.
NOT:
1- Vitaminler organik yapıda olmalarına rağmen sindirime uğramazlar.
A – SİNDİRİM ŞEKİLLERİ
Sindirim olayı besinin parçalanması etkenine bağlı olarak iki şekilde gerçekleşir.
a- Mekanik Sindirim (=Fiziksel)
1- Besinlerin yüzeyini arttırmak amacıyla çiğneme ve kas hareketleriyle yapılan sindirimdir.
2- Mekanik sindirimde besinler küçük parçalara ayrılır ve enzimlerin etki yüzeyi genişletilmiş olur.
Örnek: Besinleri öğütmek, ıslatmak, yağların safra ile etkileşimleri hep mekanik sindirimdir.
3- Kimyasal ve yapısal değişiklik olmaz.
4- Enzim kullanılmaz.
5- Hayvanların çoğunda mekanik sindirimin yapıldığı yerler ağız, dişler, gaga, taşlık ve midedir.
b- Kimyasal Sindirim
1- Besin moleküllerinin enzimler sayesinde su katılarak yapı birimlerine parçalanmasıdır.
2- Su katılarak meydana geldiği için hidroliz olayıdır.
3- Hücre içinde veya hücre dışında kullanılır.
4- Kimyasal sindirim sırasında ATP harcanmaz.
B – SİNDİRİM ÇEŞİTLERİ
Canlılarda sindirim olayı, besin maddelerinin parçalandığı yer bakımından hücre içi ve hücre dışı olmak üzere ikiye ayrılır.
a- Hücre İçi Sindirim:
1- Besinlerin yapı birimlerine ayrılması hücre içinde (sindirim kofulunda) gerçekleşirse, bu olaya hücre içi sindirim denir.
2- Süngerler ile sölenterler ve bazı omurgalılar gibi çok hücrelilerde, protistler, hidra, planarya gibi tek hücrelilerde ve bazı akyuvarlarda görülür.
3- Hücreler; büyük sıvı moleküllü besinleri pinositoz ile, katı büyük moleküllü besinleri ise fagositozla alır.
4- Hücre içi sindirim, sindirim kofulu içinde meydana gelir.
5- Sindirilen besinler difüzyon ile kofuldan stoplazmaya dağılır.
6- Sindirim sonucu oluşan artık maddeler Ekzositoz ile dışarıya atılır.
7- Hücre içi sindirimde görev alan enzimler lizozom organellerinde paketlenmiştir.
8- Hücre içi sindirimde çok büyük moleküllerden faydalanılamaz. Çünkü hücreye alınabilecek besinlerin büyüklüğü en fazla hücrenin kendi büyülüğü kadar olabilir.
9- Her canlı hücre, kendi metabolizması gereği sentezlemiş olduğu bazı büyük molekülleri gerektiğinde yine hücre içinde sindirebilir.
10- Evrimleşmede ilk önce hücre içi sindirim ortaya çıkar.
b- Hücre Dışı Sindirim:
1- Hücrelerden salgılanan enzimlerle dış ortamdaki büyük moleküllü besinlerin yapı birimlerine ayrılmasına hücre dışı sindirim denir.
2- Hücre dışı sindirim; bütün hayvanlarda, mantarlarda, böcekçil bitkilerde, ekmek küfleri, bakteri, arke ve mantarlarda görülür
3- Canlıda üretilen enzimler hücre dışındaki besinler üzerine salınır.
4- Enzimler, besinleri yapı birimlerine ayırır.
5- Sindirilen besinler canlı tarafından difüzyon, aktif taşıma ile hücre içine alınır.
6- Hücre dışı sindirimde çok büyük moleküllerden bile yararlanılabilir. Çünkü sindirim hücre dışında gerçekleşir. (Örnek; bir yılan tavşanı bütün olarak yutup sindirim kanalında sindirir)
NOT:
1. Fagositoz (büyük katı besinlerin hücreye alınması) ve pinositoz (büyük sıvı besinlerin hücreye alınması)
2. Hücre içi sindirim yapan canlılar besinini sindirebilmek için besinini hücre içine almak zorundadır. Bu durum, ancak hücreye girebilecek büyüklükteki besinlerden yararlanabilmelerine olanak sağlar. Hücre dışı sindirimde ise besinler hücre dışında sindirildiği için, canlının büyük ve kompleks besinlerden yararlanmasına olanak sağlar. Bu nedenle hücre dışı sindirim, hücre içi sindirime göre daha ileri bir adaptasyondur ve büyük bir avantaj sağlar.
