MENSTRUAL DÖNGÜ
Dişilerde ergenlik ile beraber yumurtalıklarda ve rahimde meydana gelen değişikliklere menstrual döngü adı verilir. Menstrual döngü ergenlik dönemi ile başlar ve 45-55 yaşına kadar devam eder. Yumurtalıkların aktivitelerini kaybetmeleri sonucu adet döngüsünün kalıcı olarak kesilmesi menopoz olarak tanımlamaktadır.
Dişiler ergenlik dönemine ulaştıkları zaman hipotalamustan GnRH salgılanır. GnRH, ön hipofizi uyarır ve daha fazla FSH ve LH salgılaması sağlanır. Salgılanan FSH ve LH miktarı artması ergenliği başlatır.
Hipofizden salgılanan FSH ve LH, ovaryumların olgunlaşmasını ve dişi eşey hormonlarının (östrojen ve progesteron) salgılanmasını sağlar.
Dişi eşey hormonlarında östrojen, rahim (uterus) ve vajinanın büyümesini sağlar. Aynı zamanda ikincil eşey özelliklerin ortaya çıkmasını sağlar (kalçanın genişlemesi, sesin incelmesi, yağ dokusunun artması, göğüsün büyümesi, kılların çıkması).
Döngü temel olarak beş hormon tarafından kontrol edilir.
* Hipotalamustan salgılanan GnRH (gonadotropin salgılatıcı hormon).
* Ön hipofizden salgılanan, FSH (folikül uyarıcı hormon) ve LH (luteinize edici hormon)
* Ovaryumdan salgılanan, östrojen ve progesteron
Bu beş hormonun kan plazmasındaki seviyeleri dişilerde folikül, ovulasyon, korpus luteum ve menstruasyon evrelerinden oluşan döngünün gerçekleşmesini gerçekleştirir. Sağlıklı bir dişide menstrual döngü ortalama 28 gün sürer.
a- Folikül evresi (10 – 14 gün)
Ovaryumda bulunan onlarca folikülden bir tanesinin, FSH etkisiyle gelişip olgunlaşarak döllenme özelliğine sahip bir yumurtanın oluştuğu evredir.
Bu evre hipotalamustan GnRH (gonadotropin serbest bırakıcı hormon) hormonunun salgılanmasıyla başlar. Bu hormon hipofiz bezinin ön lobunu uyararak FSH (folikül uyarıcı hormon) ve LH (luteinize edici hormon) hormonlarının salgılanmasına neden olur. Bu hormonların etkisiyle gerçekleşen olaylar sırasıyla:
* Hipotalamustan GnRH salgılanır.
* GnRH, hipofiz bezini uyarır.
* Hipofizden FSH salgılanır.
* FSH folükülleri uyarır. Foliküllerden biri gelişir, folikül kılıfı kalınlaşır ve içi sıvı ile dolar. Foliküldeki yumurta döllenme özelliği kazanır.
* Olgunlaşan foliküllerden çok az miktarda progesteron, çok fazla miktarda östrojen hormonu salgılanır. Östrojen, uterusa giden kan miktarını arttırır ve uterus duvarında mitozu hızlandırır. Böylece uterus duvarı kalınlaşır.
* Kanda östrojen miktarı arttığında hipofiz uyarılır. Hipofiz uyarılınca FSH salgılamayı bırakır. (geri besleme).
* Bu evre 10 – 14 gün sürer.
NOT:
1. Ovaryumdaki folikül hücrelerinden bir tanesinin gelişmesiyle (oogenez) olgun yumurta hücresi oluşur. Her döngüde 10-20 tane kadar folikül hücresi gelişmeye başlar ancak genellikle bir tanesi olgunlaşırken diğerleri parçalanır.
YORUM:
Ergenlik dönemine ulaşmamış genç dişi maymunun kanına FSH enjekte edilirse FSH ovaryuma etki ederek ovaryumda değişmelere neden olur. Ovaryumun ağırlığı artar. Ovaryumda östrojen salgısı başlar. Östrojende uterusta değişmeye neden olur. Kişide dişilik özellikleri artmaya başlar.
YORUM:
Ergenlik dönemine ulaşmamış genç dişi maymunun kanına östrojen verilirse, uterusta değişmeler başlar dişilik özellikleri artmaya başlar.
YORUM:
Ergenlik dönemine ulaşmış dişiye folikül evresinin başında maksimum düzeyde östrojen verilirse, hipofizin FSH salgısı azalır ya da durur. Uterusta kalınlaşma artmaya başlar.
b- Ovulasyon evresi (1 Gün)
Folikülün yırtılmasıyla olgunlaşmış yumurtanın, yumurtalıklardan atılmasına ovulasyon (yumurtlama) denir. Bu olay hipofiz bezinden salgılanan LH hormonunun etkisiyle gerçekleşir.
* FSH salgısını kesen hipofiz, LH hormonunu salgılar.
* LH etkisi ile folikülün içine su girer, folikül şişer.
* Bu sayede, LH hormonu olgunlaşan folikülün yırtılmasını ve yumurtanın (=ikincil oosit) folikülden çıkmasını sağlar.
* Yumurtanın foliküden atılmasına “ovulasyon” denir.
* Atılan yumurta kirpikli huni tarafından yakalanarak fallop tüpüne (yumurta kanalı) geçer. Yumurta burada spermle karşılaşırsa döllenme meydana gelebilir.
* Ovulasyon, menstrual döngünün yaklaşık olarak ortasında (14. gününde) gerçekleşir ve 1 gün sürer.
* Vücut sıcaklığı 0,5 0C kadar yükselir.
c- Korpus Luteum evresi (10 – 14 gün)
Ovulasyondan sonra patlamış folikülün ortası çöker. Daha sonra LH etkisiyle hızla değişerek sarı renkli bir yapıya dönüşür. Bu yapıya korpus luteum (sarı cisim) denir.
* Yumurta folikülden çıktıktan sonra, hipofizden LH salgılanır.
* LH sayesinde, yırtılan folikül hücrelerinin ortası çöker ve LH etkisiyle değişerek sarı renkli, bol miktarda yağ taşıyan lutein hücrelerinden oluşan “korpus luteum”a dönüşür.
* LH etkisiyle korpus luteumdan az miktarda östrojen ve fazla miktarda progesteron salgılanır. Östrojen ve progesteron hormonları uterusun büyümesini ve süngerimsi bir hal almasını sağlar.
* Böylece, eğer döllenme olursa embriyo rahatlıkla uterusa tutunarak gelişebilir.
* Kan plazmasında östrojen ve progesteron miktarı arttıkça negatif geri bildirim ile FSH ve LH salgısı azalır.
* Bu evre 10–14 gün sürer.
NOT:
2. İnsan yumurta hücresi ovulasyondan 12-24 saat sonra döllenme özelliğini kaybeder. Spermler, ovulasyondan sonraki 12-24 saat arasındaki sürede fallopi tüpünün yaklaşık üçte birlik kısmında bulunursa döllenme gerçekleşir.
Hamile kadınlarda LH hormonunun etkisiyle korpus luteum bozulmaz ve hamileliğin 5. ayına kadar progesteron salgılamaya devam eder. Hamileliğin ilerleyen dönemlerinde progesteron hormonu plasentadan salgılanmaya devam eder.
NOT:
3. Progesteron hormonu, endometriyumu uyararak embriyonun tutunup gelişmesi için hazır hale getirir. Progesteron etkisiyle endometriyumda şu değişimler meydana gelir.
a – Kılcal damarlar genişler.
b – Kan miktarı artar.
c – Mukus salgısı artar.
d – Kalınlaşarak süngerimsi bir yapı kazanır.
d- Menstrusyon Evresi (4 – 5 gün)
* Eğer yumurta, fallopi tüpünde spermle karşılaşmaz ve döllenmez ise hipofizden LH salgılaması kesilir.
* LH kesilince Korpus luteum bozulur.
* Korpus luteum bozulunca, östrojen ve progesteron hormonları salgılanmaz ve kandaki östrojen ve progesteron miktarları ani olarak düşer.
* Kandaki östrojen ve progesteron miktarları düşünce, uterusun uyarılması durur. Uterusa giden kan miktarı azalır ve rahim iç duvarının (endometriyum) sonradan sentezlenen kısmı parçalanır.
* Döllenmemiş yumurta hücresi ile rahime ait doku parçalarının bir miktar kanla beraber atılmasına menstruasyon (adet görme) denir. Kanamanın ilk günü menstrual döngünün birinci günüdür. Bu evre yaklaşık 4-5 gün sürer. Bu olaydan sonra kandaki FSH miktarı artmaya başlar. Böylece yeni döngü başlamış olur.
* Menstruasyondan sonra tekrar folikül evresi başlar. Döllenme olmuşsa gebelik başlar ve döngü durur
NOT:
4. Luteal fazın sonundaki kanama fazı sırasında, östrojen ve progesteron düzeyinin düşmesi genellikle fizyolojik ve psikolojik rahatsızlıklara neden olur. Bu rahatsızlıklar arasında alınganlık, depresyon, mide bulantısı veya rahim kasılmaları sonucu oluşan karın krampları sayılabilir.
