ENDOPLAZMIK RETiKULUM (ER)
a- Yapısı ve Özellikleri
* Hücre zarından çekirdek zarına kadar uzanan zarlı kanallar sistemidir.
* Hücre çekirdeği ile hücre zarı arasında kanal veya tüp görevi yapar.
* Kanalcıklar (sisternalar) ve borucuklar çekirdek zarının hücre zarına kadar çeşitli şekillerde uzamasıyla meydana gelmiştir. Kanallar hücre içi madde dağıtımını ve taşınmasını, hücrede asidik ve bazik tepkimelerin birbirini etkilemeden bir çeşit odacıklar içinde oluşmasını ve hücrenin mekanik etkilere karşı daha dayanıklı olmasını sağlar. Çekirdekle yakından ilişkisi vardır. Her hücrenin E.R sistemi kendine özgüdür. Kanalcıklar sistemi sabit değildir, gelişim ve işlev durumuna göre yapısı hızla değişebilir. Hücre yaşlandıkça ER’un işlevleri ve kanalcıkların birbiriyle ilişkisi azalır.
* Üzerinde ribozom bulunan ER’lere granüllü (tanecikli) ER, ribozom bulunmayanlara da granülsüz (taneciksiz) ER denir
* Prokaryot canlılarda bulunmaz. Yumurta, embriyo hücreleri ve memelilere ait olgun alyuvar hücreleri hariç bütün ökaryot hücrelerde bulunur.
* Hücre bölünmesi sırasında kaybolur, bölünmeden sonra tekrar oluşur
b- ER İşlevi
* Çekirdek zarı ile hücre zarı arasındaki madde taşınmasını sağlar
* Hücre içinde madde dağılımını sağlar.
* Bir hücreli canlılarda desteklik görevi yapar
* Lizozom, golgi, koful, çekirdek zarı, hücre zarı gibi yapıların oluşumunda görev alır
* Besin depo eder (protein, karbonhidrat, yağ ve Ca gibi).
* Hücreyi bölmelere ayırarak, sitoplâzmadaki asidik ve bazik tepkimelerin birbirini etkilemeden yapılabilmesini sağlar.
* Kasların kasılıp gevşeme mekanizmasında görev alırlar.
ER. Çeşitleri:
Granüllü ER:
* Üzerinde ribozom bulundururlar.
* Proteinleri depolama ve golgi organeline iletme görevleri vardır.
* Özellikle protein sentezi yapan hücrelerde iyi görülür. Çünkü protein sentezi, çoğunluk ER un borucuk ve kanalcıklarının dış yüzüne bağlanmış ribozomlarda gerçekleştirilir. Bu nedenle protein sentezlenen kısımları tanecikli görülür. Fakat ribozomların ER’a bağlanma zorunluluğu yoktur. Bakterilerde ER bulunmamasına karşın, ribozomca zengindirler.
Granülsüz ER:
* Kural olarak ribozom içermezler. Fakat granüllü ve granülsüz ER arasında yapısal bir fark yoktur.
* Daha çok yağ sentezi yapan hücrelerde, özellikle steroid hormonları sentezleyen endokrin bezlerde (iç salgı bezleri) bulunur.
* Yağ ve karbonhidrat depolama ve golgi organeline iletme görevleri vardır.
NOT:
1- Protein sentezi yoğun olan hücrelerde Granüllü ER, Yağ ve steroit sentezi yoğun olan hücrelerde ise Granülsüz ER daha fazla bulunur.
2- Prokaryot: Gerçek organelleri, çekirdeği olmayan kalıtsal materyali sitoplâzmada bulunan hücrelere Prokaryot hücre, bu hücrelerden meydana gelen canlılara da Prokaryot canlı denir. Arkeler ve bakteriler prokaryot canlılardır.
3- Ökaryot: Gerçek organelleri, çekirdeği ve çekirdek içinde DNA’sı olan hücrelere Ökaryot hücre, bu hücrelerden meydana gelen canlılara da Ökaryot canlı denir.
Örnek: Protistalar: kamçılılar, sporlular, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar
