İNSANDA SOLUNUM SİSTEMİ
* Organizmaya O2 sağlamak
* Metabolizma sonucu oluşan CO2’i akciğerler aracılığı ile atmak.
* Doku ve hücreler ile kanda H+ düzeyini dar sınırlar içinde sabit tutarak homeostazisi korumaktır.
* İnsanda solunum sistemi, embriyo gelişimi sırasında ön bağırsaktan geliştirilen akciğerlerden oluşmaktadır.
* İnsanda solunum sistemi organları, burun, yutak, gırtlak, soluk borusu ve akciğerlerdir.
A – SOLUNUM ORGANLARI
a- Burun:
* Koku alma duyusunun ve solunum sisteminin başlangıcıdır.
* Burnun iç yüzeyi epitel dokudan salgılanan mukusla kaplıdır.
* Burnun içi bol sayıda kılcal damarlarla kaplıdır.
* Burun boşluğundan geçen hava kılcal damarlarla kısmen ısıtılır, nemlendirilir ve içindeki hava yabancı maddeler süzülerek tutulur. Tutulan yabancı maddeler, yutularak veya balgam şeklinde dışarı atılır.
* Hava burun boşluğundan sonra yutağa daha sonra gırtlağa geçer.
b- Yutak (Farinks):
* Yutak ağız ve burun boşluğunun birleştiği yerdir.
* Orta kulaktaki ostaki borularının uçları da yutağa açılır.
* Küçük dil ve bademcikler burada bulunur. Bademcikler zararlı mikropların tutulmasına yardım eder.
* Yutakta mikropların iltihap oluşturması faranjite sebep olur.
c- Gırtlak (Larinks):
* Gırtlak, ağız boşluğunun son kısmında, soluk borusunun başlangıç kısmında bulunur.
* Yutak ile soluk borusunu birbirine bağlar.Kıkırdaktan yapılmıştır.
* İç yüzeyindeki epitel doku, gırtlağın yan duvarlarında bir çift kıvrıntı yaparak ses tellerini oluşturur.
* Ses telleri, sakin durumda birbirinden ayrılır, ses meydana gelirken yaklaşır ve dudak şeklini alır. Ses meydana geleceği zaman birbirine yaklaşan ses telleri, akciğere giren ve çıkan havanın etkisiyle titreşerek sesi meydana getirir.
* Gırtlakta, besinlerin soluk borusuna geçmesini engelleyen bir kapakçık bulunur. Buna “Epiglot-Epiglottis-Küçük dil” denir.
* Besinler yutulurken gırtlak yukarı kalkar, bu sırada küçük dil(=epiglot) soluk borusunu kapatarak besinin soluk borusuna geçmesini engeller.
* Ağız açıkken epiglottis’de açıktır.
* Gırtlağın iltihaplanması ile laranjit oluşur.
d- Soluk borusu (Trake):
* Soluk borusu, gırtlak ile akciğerler arasında bulunur. 10-12 cm. uzunluğunda, 2cm çapındadır.
* İçten dışa doğru; epitel doku, kıkırdak ve bağ dokudan meydana gelmiştir.
* İç yüzeyi silli epitel dokuyla kaplıdır. Ayrıca epitel dokuda bulunan goblet hücreleri mukus salgılar.
* Mukus, hareketli siller üzerinde ince bir tabaka oluşturur. İnce mukus tabakası, hem epitel yüzeyin nemli kalmasını sağlar, hem de solunumla giren havadaki toz ve diğer yabancı maddeleri tutar.
* Soluk borusunun yapısında epitel tabakasından sonra “C” harfi şeklinde kıkırdak doku tabakası bulunur. Kıkırdak doku, soluk borusunun duvarlarının birbirine yapışmasını önleyecek şekilde bir gerginlik sağlar.
* En dıştaki bağ doku ise koruyucu görev yapar.
* Soluk borusu arkada dördüncü sırt omuru hizasında iki kola ayrılır. Bu kollara bronş adı verilir. (Sağ bronş daha uzun) Bronşlar, akciğerler içerisinde daha küçük çok sayıda kola ayrılır. Bu kollara “Bronşçuk” denir. Bronşçuklara da milyonlarca “Alveol” denilen hava keselerine açılır.
* Bronşların yapısı soluk borusuna benzer, tek fark kıkırdak halkalarının tam halka şeklinde olmasıdır. Bronşçuklarda kıkırdak halkalar bulunmaz. Ama kaslı bir yapı vardır.
* Soluk borusunun, arka yüzü düzdür, kıkırdak yoktur ve yemek borusu ile komşudur. Yemek borusuna bakan tarafta kıkırdak olmaması, besinlerin yemek borusundan rahat bir şekilde ilerlemesine olanak verir.
* Bronşların iltihaplanmasına bronşit denir.
e- Akciğerler:
* Göğüs boşluğunda, diyaframın üstünde bulunan organdır.
* Akciğerler solunumla alınan oksijenin kana geçmesini sağlar. Kanın getirdiği karbondioksiti alarak soluk yolu ile dışarı verir
* Sağ akciğer üç bölmeli sol akciğer iki bölmelidir. Sol akciğerde, üçüncü bölme yerine kalp yerleşmiştir.
* Akciğerlerin etrafını iki tabakalı pleura zarı sarar. Damar, sinir ve bronşların akciğere girdiği yerde pleura zarı yoktur. Akciğerleri saran iki tabakalı pleura zarları arasında lenf sıvısı bulunur. Lenf sıvısı, akciğerlerin hareketlerini kolaylaştırır.
* Akciğerler yaklaşık 75-100 m2 alana sahiptirler.
* Bir akciğerde 300 milyon kadar alveol bulunur. (Bir alveolün çapı 0.25mm kadar)
* Bronşlar akciğerlere girdikten sonra bronşçuk denen küçük dallara ayrılır. Bronşçukların yapısında siller ve kıkırdak halkalar bulunmaz. (şekil-a)
* Bronşçuklar daha sonra üzüm salkımı gibi görünen hava keseleri ile son bulurlar. Bu hava keselerine alveol denir (şekil-b/c)
* Alveoller kılcal damar ağı ile sarılmıştırlar.
* Alveollerin yüzeyi tek tabakalı yassı epitelden oluşmuştur. Bu gaz alış verişini hızlandırır.
* Alveollerde her zaman belli bir düzeyde hava bulunur.
* Oksijen; alveollerde yoğun olup difüzyonla kılcal damarlara geçerek, alyuvarlardaki hemoglobinle birleşir (Oksihemoglobin) ve kan ile dokulara doğru taşınır (şekil-d).
* CO2; ise dokularda yoğun olup kandan alveollere doğru difüzyonla taşınır ve dışarı atılır (şekil-d).
* Alveol hücrelerinin salgıladığı lipoprotein, alveolün yüzey gerilimini düşürür.
* Pleura sıvısının iltihaplanması ile zatülcenp hastalığı ortaya çıkar.
NOT :
1. Alveollerin iç yüzeyi sürfaktan adı verilen bir madde ile kaplıdır. Sürfaktan protein ve fosfolipid karışımı bir salgı olup alveoldeki gaz alış verişinin verimli bir şekilde gerçekleşmesini sağlar.
.
