A – PARATİROİT BEZİ
Tiroit bezinin arka yüzeyinde bulunan oval şekilde ve bezelye büyüklüğünde dört bezdir. Paratiroit bezinden parathormon (PTH) salgılanır.
a- Parathormon (Paratirin=PTH):
* Bu hormon kan ile diğer dokular arasında kalsiyum-fosfat dengesinin korunmasını sağlar.
* Kemiklerden kana kalsiyum geçişini sağlar.
* PTH, kandaki Ca+2 derişimini yükseltir. Bunu, böbreklerden ve bağırsaklardan kalsiyum emilimini arttırır, kemiklerden kana Ca+2 geçişini sağlar. Böylece kandaki kalsiyum düzeyi yükseltilir.
* PTH az salgılanırsa kanda kalsiyum oranı azalır ve tetani adı verilen hastalık oluşur. Bu durumda kaslarda ağrılı kramplar meydana gelir.
* PTH fazla salgılanırsa kemiklerde yıkım gerçekleşir, zayıflar, böbrek taşları oluşur. PTH kana geçen fosfattan daha fazla miktarda fosfatın böbreklerden atılmasını sağlayarak kandaki fosfatı azaltır.
* PTH, böbreklerden Ca+2’nin geri emilip kana geçmesini sağlar. Bununla beraber D-vitaminini de aktifleştirir. Aktif D vitamini PTH ile çalışır.
* Kandaki kalsiyum belirli bir değeri aştığı zaman tiroit bezinden Kalsitonin hormonu salgılanır. Kalsitonin hormonu kandaki Ca+2 seviyesini düşürür.
* Kalsiyum; kemik oluşumunda, kasların kasılmasında, sinirlerde uyartı iletiminde, birçok aktif taşıma olaylarında ve kanın pıhtılaşmasında görev yapar. Bu nedenle kandaki ve dokulardaki Ca+2 miktarı düzenli olmalıdır. Kalsiyumun miktarının vücuttaki belirli bir düzeyde tutulması zıt yönde çalışan kalsitonin ve parathormon ile gerçekleşir.
NOT:
1. Kemikler vücudun tüm kalsiyumunun %98’ini, fosfatın ise %66’sını bulundurur.
2. Besinlerle alınan veya deride sentezlenen provitamin-D (inaktif), karaciğer ve böbrekte PTH sayesinde aktifleşir.
Şekil: Memelilerde kalsiyum homeostasisinin hormonla kontrolü: Birbirine zıt olarak çalışan kalsitonin ve parathormon, negatif geri bildirim sistemi ile kandaki Ca+2 derişimini 10mg/100mL’ye yakın bir değerde tutar. Kanda Ca+2’da artış olduğu zaman, tiroitten kalsitonin salgılanmasını uyarır. Kalsitonin, kalsiyumun kandan kemiklere geçişini hızlandırıp kemiklerde depolanmasını arttırarak ve böbreklerden kalsiyum emilimini azaltarak kandaki Ca+2 seviyesi azaltılmasını sağlar. (Kalsitonin ayrıca, PTH’yi etkileyerek bağırsaklardan Ca+2 emilimini azaltır). Bu olayların etkisi, kandaki Ca+2 derişimi belirlenen değerin altına düştüğünde paratiroitten salgılanan PTH ile tersine çevrilir. Kemikler ve böbreklerdeki hedef hücreler PTH tarafından uyarılınca, kanda kalsiyum seviyesi yükselmeye başlar. PTH, bağırsaklardan ve böbreklerden kalsiyum alımını arttırır. Bunun yanında böbreklerde D vitamini aktivasyonuna da yardımcı olur. D vitamini aktifleşince bağırsakları uyararak besinlerden Ca+2 alımını arttırır. Bu artış tiroitten kalsitonin salgılanması ile denge sağlanıncaya kadar devam eder.
b- PARATİROİT HASTALIKLARI
1- Hipoparatiroidizm:
* PTH’nin normelden az salgılanması durumudur.
* Bu durumda böbrekler ve bağırsaklardan normalden fazla Ca+2 atılır. Kemiklere normalden fazla Ca+2 geçişi olur. Bunu sonucunda kandaki Ca+2 yoğunluğu azalır fosfat yoğunluğu artar. Kanda Ca+2 azalması, sinir sisteminin fazla uyarılmasına ve tetani hastalığına (ağrılı kas krampları) neden olur.
2- Hiperparatiroidizm:
* PTH’nin normalden fazla salgılanması durumudur.
* Paratiroit bezinin büyümesine veya tümör oluşmasına neden olabilir. Bu durumda Ca+2 kemiklerden kana geçer. Kandaki Ca+2 derişimi normalin üstüne çıkar. Kemiklerdeki Ca+2 derişimi azaldı için kemikler zayıflar, kaslar uyarılara geç cevap verir.
* Kandaki Ca+2 böbreklere taşınır, böbreklerdeki fosfor iyonları ile birleşince böbrek taşı oluşur.
