DESTEK VE HAREKET SİSTEMİNİN GELİŞİMİ VE SAĞLIĞI
Kemiklerin sağlıklı olarak büyüyüp gelişebilmesi için, bir yandan yeterli miktarda kemik hücresinin yapılması bir yandan da yeterli ara maddenin oluşması gerekir. Bu olaylar bazı iç ve dış faktörler tarafından düzenlenir. Kemik oluşumunda etkili olan faktörleri teker teker inceleyecek olursak;
a- Hormonlar:
Kemiğin sertleşmesi için gerekli olan Ca, P, K minerallerinin kemiğe geçmesi ve bunların kandaki miktarının belirli bir seviyede tutulması gerekir. Özellikle,
1- Tiroksin: Tiroit bezi tarafından üretilir. İskelet ve zeka gelişimi için çok önemlidir. Büyüme dönemindeki çocuklarda tiroksin hormonunun yetersiz salgılanması durumunda iskelet gelişimi ve zihinsel gelişim yavaşlar. Bu durum kretinizm olarak adlandırılır.
2- Kalsitonin (tirokalsitonin) ve Parathormon : Kan ve kemik dokudaki mineral madde miktarlarının belirli bir dengede olması kemik gelişiminin sağlıklı olması için gereklidir. Kan ve kemik dokudaki kalsiyum-fosfat dengesi kalsitonin ve parathormon tarafından düzenlenir.
Kalsitonin: Tiroid bezi tarafından üretilir. Kandan kemiğe kalsiyum ve fosfat geçişini sağlar.
Parathormon: Paratiroit bezi tarafından üretilir. Kemiklerden kana kalsiyum geçişini sağlar.
3- Büyüme hormonu (STH =GH=Somatotropin hormon): Hipofiz bezi tarafından salgılanır. Kas düzenli gelişimini sağlar. Uzun kemiklerdeki epifiz plağı (büyüme diski) uyararak bölünmesini sağlar. Böylece kemiklerin boyca uzamasını denetler. Büyüme dönemlerinde yetersiz salgılanırsa cücelik (nanizm), aşırı salgılandığında devlik (jigantizm) ortaya çıkar. Büyüme hormonunun ergin dönemde fazla salgılanması el, ayak ve yüzde orantısız büyümeye neden olur. Bu duruma akromegali denir.
4- Östrojen ve Androjenler (testesteron): Yumurtalıklardan, testislerden ve böbrek üstü bezlerinden salgılanan androjenler ve östrojen, kemik dokunun gelişimine etki eder. Ergenlik döneminde, bu hormonların kandaki miktarlarının artması büyümenin hızlanmasını ve boyun hızlı bir biçimde uzamasını sağlar.
5- Timus bezi: Hormonu embriyonik gelişimde iskeletin oluşumunda etkilidir.
NOT:
1. Kadınların menopoza girmesiyle beraber kanlarındaki östrojen seviyesi aniden düşer. Bu değişim kemiğin protein dokusunun azalmasına neden olarak osteoporoz olarak adlandırılan bir hastalığa neden olur. Osteoporozda kemik erimesine bağlı olarak kemik kırılmaları kolaylaşır. Östrojen miktarının azalması dışında vücuda yeterli kalsiyumun alınamaması, sürekli hareketsiz kalmak, kontrolsüz rejim, alkol ve sigara kullanımı gibi faktörlerde kemik erimesine neden olabilir.
b- Vitaminler:
* D vitamini bağırsaklardan kalsiyumun emilimini sağlar. D vitamini eksikliğinde bağırsaktan kalsiyum ve fosfatın emilmesi azalır. Bunun sonucunda kanda kalsiyum miktarı azalır. Kandaki kalsiyum eksikliğinde kemiklerde şekil bozuklukları veya çarpıklık ortaya çıkar. Bu durum çocuklarda raşitizm, yetişkinlerde ise osteomalazi adı verilen kemik hastalıklarına neden olur.
* C vitamini kemiğin ara maddesinde bulunan ve kemiğe esneklik kazandıran kollajen liflerin sentezi için gereklidir. A vitamini eksikliğinde kemikler iyice sertleşir ve kırılganlığı artar.
* A vitamini, normal gelişim sürecinde kemiğin yıkılıp yapılması için gereklidir. Bu vitaminin eksikliğinde kemik gelişimi olumsuz etkilenir.
UYARI:
1. D vitamini steroit yapıdadır. Besinlerden pasif olarak provitamin-D olarak alınır. Pasif provitamin güneş ışığının doğrudan derimize değmesi sonucu aktif D vitaminine dönüşür. Bu nedenle vücudumuzun D vitamini üretebilmesi için düzenli güneşlenmek gerekir
c- Mineraller:
* Kalsiyum, magnezyum, fosfor gibi mineraller kemiklerin yapısına katılarak kemiklerin gelişmesini ve sertleşmesini sağlar. Bu nedenle büyüme ve hamilelik sırasında fazla miktarda alınması gereklidir. Mineral eksikliğini önlemek amacıyla, bu mineraller bakımından zengin olan Baklagil, yeşil sebze, balık süt, peynir, yoğurt, yumurta gibi besinler düzenli olarak tüketilmelidir.
d- Genetik Faktörler:
* Kemiğin büyümesi ile son şeklini almasında genetik faktörler de önemlidir.
