EŞEYSİZ ÜREME 4- VEGETATİF ÜREME
Yüksek yapılı bitkilerde görülen üreme şeklidir. Vejetatif üreme, ana bitkiden (anaç) ayrılan bir doku parçasının veya tomurcuğun gelişmesi ile meydana gelir. vejetatif üreme oluşan yavru bireyler ana bitkiyle ve birbiriyle aynı genetik yapıya sahiptir. Yeni bireyler ana canlıdan bağımsız yaşarlar.
Vejetatif üreme, tarımsal üretimde büyük fayda ve avantajlar sağlar. Tohum ile üretilmesi mümkün olmayan muz, çekirdeksiz üzüm, kavak, söğüt gibi bitkilerin üretimi bu yolla gerçekleştirilir. Tohumla üremeye göre daha kısa sürede gerçekleşir. Ayrıca dayanıklı bir genetik yapıya sahip bireylerden aynı genetik özellikte yeni bireylerin daha hızlı yayılmasını sağlar. Ekonomik değeri yüksek pek çok bitki türü, yaprak, kök ve gövde parçaları kullanılarak vejetatif yollarla hızlı bir şekilde üretilir.
Bitkilerde vejetatif üreme; çelikle üretim, aşılama ve klonlama gibi yöntemler vardır.
a) Çelikle Üreme:
* Birçok bitkinin üretilmesinde kullanılan vegatatif üreme yöntemleri çelikle üreme yöntemidir. Çelikle üretimde, çelik adı verilen bitki parçasının gelişmesiyle yeni bitki oluşur.
* Çelik, bazen bitkiden alınmış olan küçük bir sürgün, bazen bir yaprak bazen de yumru gövde olabilir
* Kavak, söğüt, erik, ayva, asma gibi bitkilerin yeni sürgünlerinden kesilen ve çelik denilen çubuklar toprağa dikilir. Bu çelik önce kök oluşturur daha sonra gelişerek yeni bir bitkiyi meydana getirir. Çelik dallardan veya köklerden elde edilebilir.
b) Sürünücü Gövde:
* Bu tip vegetatif üremede, ana bitkiden oluşan ve gövde görevini üstlenmiş bazı yapılar (sürünücü gövde, stolon) görev yapar. Örneğin çilek bitkisinin toprak üstünde büyüyen sürünücü gövdesindeki gözlerden genç çilek bitkileri oluşur.
c) Yumru Gövde:
* Patates, yer elması gibi bitkilerin depo organları olan yumru gövdelerinde göz (nodyum) denilen kısımlarından birçok yeni bitki meydana gelir.
d) Rizom ile Üreme:
* Ayrık otu, soğan, zambak, lale gibi bazı bitkilerde görülen üreme şeklidir. Rizomlar, gövdenin en alt ucundan gelişmeye başlayan kalın, kök şeklindeki uzantılarıdır. Bu rizomlar toprak altında uzarken rizom üzerindeki düğümler uygun ortam bulduğunda yeni bitkiler meydana getirir.
Böğürtlen ve bazı sarılıcı güllerde olduğu gibi bazı bitkilerin dalları toprağa değdiği yerden köklenir ve yeni gövde gelişerek ana bitkiden ayrılır.
Gözyaşı bitkisi(Bryophyllium) gibi bazı bitkilerin yapraklarının kenarlarında oluşan tomurcuklar olgunlaşarak toprağa düşerler. Toprağa düşen bu genç bitkiler kök salarak yeni bitkileri meydana getirir. Üreme organları yapraklardır.
Ayrık otu, süsen gibi bazı bitkilerin toprak altında uzayan gövdelerinin üzerinde gözler bulunur. Bu gözler gelişerek yeni bitkiler meydana getirir.
Afrika menekşesi gibi bazı bitkilerin yaprağı sapıyla kesilerek bir süre suda bekletilirse kök salar. Köklendikten sonra toprağa dikildiğinde yeni Afrika menekşesi meydana gelir. Bu da yaprakla vegetatif üremedir.
NOT:
1. Daldırma; Bu üretim şeklinde ana bitkinin genç dallarından biri bitkiden koparılmadan yalnızca uç kısımları hava ve ışık alacak şekilde bükülerek toprağa gömülür. Gömülen kısım köklendiğinde, ana bitkiden ayırarak yeni bitki elde edilmiş olur. Daldırma yöntemi çelikleri zor köklenen ve tohumla üretilmesi zor olan bitkilerin üretiminde kullanılır. Portakal, mandalina, fındık, asma, böğürtlen, ahududu gibi bitkilerin üretiminde daldırma yöntemi kullanılır.
a) Aşılama;
* Aşılama, üretilmesi istenen bir bitki çeşidinden, bir tomurcuk veya aşı(kalem) denilen bir dal parçasının anaç denilen diğer bitki üzerine kaynaştırılması işlemidir. Bu işlem genellikle bitki genç iken yapılır. Ancak yaşlanmış bitkilere de uygulanabilir. Aşılama ile farklı türlerin veya aynı türün farklı bireylerindeki en iyi özelliklerin tek bir bitkide birleştirilmesi sağlanır.
Örneğin, üstün kaliteli şaraplık üzüm üretiminde kullanılan Fransız üzüm çeşitlerinin aşıları topraktaki hastalık etkenlerine karşı dayanıklıdır. Meyvenin kalitesi iyi ise aşının genleri tarafından belirlenir ve anaç bitkinin kalıtsal özelliği tarafından azaltılmaz.
Klonlama; Günümüzde insanlar tarafından herhangi bir bitki dokusundan alınan bir parça, doku kültürü ortamında bekletilerek ana bitkinin genetik kopyaları geliştirilmektedir. Bu işleme klonlama denilmektedir. Klonlama (doku kültürü) yöntemiyle istenilen özelliği taşıyan bir bitkiyi döllenme olmaksızın üretmek mümkündür.