B. KROMOZOMLARIN YAPISI
* Kromozom, [(Yunanca, chromos(renk),soma(vücut)] demektir.
* Canlının sahip olduğu özelliklerin hepsi hücre içerisinde kalıtım maddesi denilen DNA molekülünde bulunur. Bir hücrenin genetik bilgisini taşıyan DNA molekülüne GENOM denir. Ökaryötik hücre genomu büyük bir içerik taşıdıkları için prokaryotik genomdan daha fazla yer kaplar.
* DNA‘nın "histon" proteinleri etrafına sarılmasıyla, yoğunlaşarak oluşturduğu kalıtımı sağlayan yapılara KROMOZOM denir. DNA zincirleri de özgül proteinleri sentezlemekle görevli GEN adı verilen birimlerden oluşur.
* DNA molekülünün çekirdek içerisinde az yer kaplaması için kendi üzerinde aşırı kıvrılarak ve proteinlerle birleşerek KROMATİN AĞI adını verdiğimiz ipliksi yapı şeklinde bulunur. DNA hücre bölünmesinden önce kromatin iplik (kromatin ağı) şeklinde bulunur.
* Hücre bölünme aşamasına geldiğinde kromatin ipliklerin boyları kısalır, enleri kalınlaşır. Oluşan bu yapıya KROMATİT denir.
* Mitoz bölünmenin interfaz evresinde kromatin ağı şeklinde bulunan DNA, profaz evresinde kısalıp kalınlaşmaya başlar ve metafaz evresinde en kısa duruma gelir. Bir metafaz kromozomu böylece kendini eşlemiş bir çift kromatid den meydana gelir. Bunlara kardeş kromatidlerde denir. Genetik açıdan birbirlerinin aynısıdırlar ve aynı DNA nükleotid sırasına sahiptirler.
* Kromozomlar sayesinde hücre bölünmesi ve oğul hücrelere eşit sayıda kromozom gitmesi mümkün olur (Mitoz).
Haploit(monoploit) hücre ne demektir?
Bir hücrede tek takım kromozom bulunuyorsa, bu hücrelere haploit (=monoploit = n kromozomlu) hücre denir. Haploit bir hücrede her karakter için bir tek gen vardır. Eşeyli üreyen canlıların tamamında üreme hücreleri(sperm-yumurta) haploittir. Eşeysiz üreyen canlılar da haploittir.
Diploit hücre ne demektir?
Bir hücrede iki takım kromozom bir arada bulunuyorsa, o hücreye diploit (2n kromozomlu) hücre denir. Diploit hücrelerde her karakter için iki tane gen vardır. Eşeyli üreyen canlıların vücut (=soma) hücreleri diploittir. Bu takımlardan biri anneden yumurta(n) ile diğeri babadan sperm(n) ile gelir. n kromozomlu hücrelerin çekirdeklerinin kaynaşarak 2n hücreyi oluşturmasına “döllenme” denir. Döllenmiş yumurta(zigot) daima diploit(2n) tir.
Homolog kromozom ne demektir?
Karşılıklı lokuslarında aynı karakter üzerine etkili (aynı veya zıt yönde) gen taşıyan, biri anadan diğeri babadan gelen kromozom çiftlerine “homolog kromozom” denir.
Kardeş kromatitler : Hücre bölünmesinden önce (interfazın sonunda) DNA kendini eşleyerek kromozom sayısı iki katına çıkar. DNA nın kendini eşlemesiyle oluşan aynı kimyasal ve fiziksel özeliklere sahip kromatit çiftlerine “kardeş kromatitler” denir. Kardeş kromatit(=eş kromatit)’lerden her birine “kromatit” denir.
Homolog kromozom
Lokus : Kromozom üzerinde genlerin bulunduğu yere lokus denir. Bir kromozomda lokus sayısı kadar gen vardır.
Kinetokor : İğ ipliklerinin mikrotubullere bağlandığı çok proteinli bir komplekstir.
Sentromer : Kromozom üzerinde bulunur. Kromatitlerin bir birine tutunmasını sağlar. Ayrıca hücre bölünmeleri sırasında kromatitler iğ ipliklerine sentromerlerinden bağlanırlar.
Gonozom : Eşeyli üreyen canlılarda son iki çift kromozom cinsiyeti belirler. Üzerinde cinsiyetle ilgili genler bulunan kromozomlara “gonozom” denir. Gonozomlarda cinsiyet genleriyle beraber başka genler de bulunur.
Otozom : Son iki kromozomun dışındaki hücrelerde cinsiyetle ilgili gen bulunmaz. Üzerinde sadece vücut özellikleriyle ilgili genler bulunan kromozomlara “otozom” denir.
.
