LAB. TEK. 3-MİKROSKOBUN BAKIMI VE HAZIRLANMASI
a. Mikroskoplar dikkatli bir bakım isteyen pahalı aletlerdir. Kullanılırken uyulması gereken bazı kurallar vardır.
1. Mikroskop her zaman iki elle taşınmalıdır. Bir elle mikroskop kolu diğer elle ise ayağı sıkıca tutulmalıdır.
2. Mikroskopla çalışılırken kolu öğrenciye yönelik veya tam karşısında olacak şekilde ve masa kenarından itibaren 10 cm kadar içerde olacak şekilde yerleştirilmelidir.
3. Mikroskopla çalışılırken masa üzerinde gerekli malzemeden başka bir şey bulundurulmamalıdır.
4. Mikroskobun temizliği çok önemlidir. Özellikle mercekleri çok pahalı ve kimyasal maddelerden çabuk etkilenen kısımlar olduğundan ince bir tülbent bezi ile sürekli olarak silinip temizlenmeli ve çizilmemesine dikkat edilmelidir.
5. Kullanılan çözelti ve ayıraçların mikroskop tablasını ıslatmasına izin verilmemeli, objektifler böyle sıvılara hiçbir zaman dokunmamalıdır. Bu sıvılara bulaşmış bezler mikroskobun temizlik işlerinde kullanılmamalıdır.
6. Çalışma bitirildikten sonra mikroskop yeniden temizlenmelidir. Küçük objektif tüp hizasına getirilmeli, inebildiği kadar aşağıya indirilmeli ve mikroskop böylece dikkatle yerine veya kutusuna yerleştirilmelidir.
b. Mikroskopların kullanılmaya hazırlanması ve iyi bir görüntü elde edilmesi için dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
1. Mikroskop iyice temizlendikten sonra revolver hareket ettirilerek en küçük objektif (genellikle ×10 objektif) devreye sokulur.
2. Altta bulunan ışık kaynağı ayna ise bu aynayı çeşitli yönlere hareket ettirerek kondansatöre en fazla ışığın gelmesi sağlanır. Buna mikroskobun ışık ayarı adı verilir. Ancak ayna yerine lamba kullanan mikroskoplarda böyle bir işleme gerek yoktur. Sadece ışığın miktarını ayarlamaya yarayan düğme hareket ettirilerek gerekli miktarda ışık sağlanır.
3. İncelenecek preparat mikroskop tablası üzerine ve objektifin tam altına konulur. Hareket etmemesi için maşalarla tutturulur. Tablada şaryo sistemi varsa preparat şaryonun kolları arasına yerleştirilir ve artık hareketi şaryonun vidaları aracılığı ile sağlanır.
4. Okülerden bakılarak ve makro ayar vidasını ileri geri hareket ettirerek görüntü aranmaya başlanır. Işık çok fazla ise diyafram kolu hareket ettirilerek optimum ışık sağlanır. Mikroskobun görüş alanı her yerde aynı parlaklıkta olmalıdır. Bazı yerler daha karanlık ise kondansatör kontrol edilir. Filtre çerçevesinin tam yerinde olup olmadığına bakılır. Objektifin yerine tam olarak oturup oturmadığı kontrol edilir. Ayna hareket ettirilerek görüntü alanının her tarafının aynı parlaklıkta olması sağlanır. Tek okülerli mikroskoplarla çalışıldığında diğer gözün kapatılmaması tavsiye edilir.
5. Küçük objektifle görüntü elde edilip netleştirildikten sonra daha fazla büyütmeler için büyük objektiflere geçilmesi gerekir. Büyük objektiflere geçilmeden önce görüntünün netliği son bir defa kontrol edilir. Görüntü mikroskop alanının tam ortasında olmalıdır. Büyük objektife geçilmesinde hiçbir ayar vidasına dokunulmaz. Sadece revolver hareket ettirilerek istenen objektif yavaş ve dikkatle devreye sokulur. Bu objektif yerine yerleştirilirken preparata değecek gibi olur. Bu bakımdan mikroskop kullanmada yeni olan öğrenciler preparatın kırılacağından endişe ederler. Ancak küçük objektifte iyi bir görüntü elde edilmiş ve netliği bozulmamışsa bu endişe yersizdir. Büyük objektif rahatlıkla yerine oturur. Ancak preparatın da lam altta lamel üstte olacak şekilde mikroskoba yerleştirilmiş olması gerekir. Ters bir yerleştirme olmuşsa küçük büyütme ile görüntü sağlanmış olmasına rağmen büyük objektife geçildiğinde görüntü kaybolur ve yeniden bulunması çok zordur. Lam ve lamel kırılabilir.
Doğru yerleştirilmiş bir preparatta küçük objektiften büyük objektife geçildiğinde görüntü biraz bulanık ve ışık yetersiz olabilir. Bunun için sadece mikro ayar vidası ile oynayarak görüntünün netleşmesi ve diyafram kolunu hareket ettirerek de ışığın ayarlanması sağlanır. Büyük büyütmeli objektifler devreye sokulduktan sonra kesinlikle makro ayar vidası ile oynanmamalıdır. Bu vida mikroskop tüpünü çok fazla hareket ettirdiği için hem görüntü kaybolur hem de preparatın kırılmasına sebep olur.
Büyük büyütmeli objektifle çalışılırken görüntü kaybolursa tekrar küçük büyütmeli objektife geçilir ve görüntü bu objektifle bulunduktan sonra yeniden büyük objektifler devreye sokulur. Kaybolmuş bir görüntü büyük objektifler devrede iken kesinlikle aranmaz.
