A – EŞEYSEL BEZLER
Erkek ve dişilerde eşey bezlerine Gonad denir. Eşey bezleri dişilerde ovaryum (yumurtalık), erkeklerde testistir. Eşeysel bezler ergenlik dönemiyle birlikte aktifleşir. Eşeysel bezler hipofizden salgılanan FSH ve LH hormonu tarafından uyarılarak faaliyet gösterir.
Yumurtalıktan yumurta, testislerden sperm üretmeleri yanında endokrin bez olarak da görev yapar. Yani eşeysel bezler de pankreas gibi karma bezdir. Eşey bezleri, andojenler, östrojenler ve progesteron olmak üzere üç tip steroid yapılı hormon salgılar. Bu hormonların hepsi hem erkekte hem de dişide üretilir ama dişi ve erkeklerdeki miktarları farklıdır. Bu hormonlar genel olarak;
* Büyüme ve gelişmeyi düzenler
* Üreme döngüleri, ikincil eşey özelliklerin çıkmasını ve eşeysel davranışları kontrol ederler.
Bu hormonların salgılanmasını hipofiz hormonları olan FSH ve LH kontrol eder.
a- TESTİSLER
Embriyonik dönemde karın boşluğunda gelişir. Doğumdan önce penisin altındaki skrotum denilen keselere yerleşir. Testislerde hormon üreten hücrelere Leyding hücreleri denir. leyding hücrelerinden salgılanan en önemli androjen testosteron hormonudur.
a) Androjenler (Testosteron)
1) Hipofizden salgılanan FSH ve LH hormonu etkisiyle testislerden testosteron hormonu salgılanır.
2) Embriyo gelişiminin erken döneminde fetusun erkek olmasına neden olur.
3) Testosteron hormonu, spermlerin olgunlaşmasında eşeysel organların gelişmesi ve işlerliğinin sürdürülmesinde görevlidir.
4) Ergenlik döneminde erkeklere ait sakal ve bıyık çıkması, sesin kalınlaşması, kemik ve kasların erkeklere özgü biçimde gelişmesi gibi ikincil eşeysel özelliklerin oluşmasını sağlar.
5) Yağların kasa dönüşmesi ile iskelet kaslarının kütle artışına neden olur.
6) Mayoz bölünme ile sperm oluşumunun (spermatogenez) gerçekleşmesi için testislerin normal gelişimini sağlar.
7) Ergenlikle beraber karşı cinse olan ilginin artmasına neden olur.
b- OVARYUMLAR (Yumurtalık)
İnsanda dişilerde karın boşluğunda yumru biçiminde iki tane yumurtalık bulunur. Yumurtalıklardan östrojenler ve progesteron denilen iki hormon salgılanır.
1- Östrojenler (Östrojen)
Östrojen hipofizden salgılanan FSH hormonunun etkisiyle yumurtanın geliştiği keseciklerden ve LH etkisiyle sarı cisim (folikül hücreleri) tarafından salgılanır. Gebelik süresince plasentadan salgılanır.
Östrojenler dişilerde şu etkilere neden olur;
1) Ergenlik döneminde fazla miktarda salgılanır. Bunun sonucunda ikincil dişilik özelliklerin (sesin incelmesi, göğüslerin büyümesi, omuzların dar, kalçaların genişlemesi) ortaya çıkmasını sağlar.
2) Progesteron ile beraber ovaryumun gelişmesini sağlar.
3) Yumurta kanalı, uterus (döl yatağı) ve vajinanın büyüyüp gelişmesini sağlar.
4) Östrojen hormonu dişilerde mitoz bölünmeyi hızlandırarak döl yatağı duvarının kalınlaşmasını sağlar. Ses tonunun ve vücut yapısının dişi özelliklerini göstermesi gibi ikincil eşeysel özelliklerin oluşmasını sağlar.
2- Progesteron
Hipofiz hormonu LH’nin ovaryumu etkilemesi ile ovaryumdan salgılanır.
Progesteron dişilerde şu etkilere neden olur;
1) Yumurta, yumurta kanalından geçerken beslenmesi gerekir. Bu nedenle progesteron etkisi ile yumurta kanalını kaplayan hücrelerde besin depolanmasını sağlar. Yumurta kanaldan geçerken besin ihtiyacının bir kısmını buradan karşılar.
2) Döllenme sonucu meydana gelen zigotun gelişip embriyo haline gelir. Embriyo rahim içine geldiğinde döl yatağına (rahim) tutunup gömülmesi için rahim içinin kalınlaşması ve yumuşak bir doku halini alması gerekir. Progesteron rahim içinin embriyonun tutunacağı hale gelmesini sağlar.
3) Progesteron gebelik durumunda döl yatağında kas kasılmasını ve döl yatağı iç duvarının atılmasını önleyerek gebeliğin sürmesini sağlar.
