6- MENDEL KANUNLARINDA SAPMALAR
Mendel’in yapmış olduğu çalışmalarında incelediği karakterlerin hepsi farklı kromozomlar üzerinde olup bağımsız genlerdir. Aynı zamanda bu karakteri ortaya çıkarak genlerden biri diğerine tam baskındır. Örneğin, bezelyelerde mor çiçek renginden sorumlu alel (A), beyaz çiçek renginden sorumlu alele (a) karşı tam baskındır. AA ve Aa genotipine sahip olan bitkilerin her ikisi de mor çiçeklidir ve fenotiplerinde herhangi bir farklılık yoktur. Ancak bu durum tüm karakterler için geçerli değildir. Günümüzde tüm genlerin bağımsız olmadığı ve genler arasında tam baskınlık durumu olmayabileceği görülmüştür.
Mendel’in yaptığı çaprazlamalardan farklı oranların çıktığı durumlar da vardır. Bunun sebebi genler arasında her zaman tam baskınlık durumunun gözlenmemesidir. Genetik bilimciler, DNA ve kromozom yapılarının açıklanması gibi gelişmeler sonucunda kalıtım bilimi günümüzde Mendel’in açıklayamadığı bazı ilkeleri açıklayabilmişlerdir Aleller arasında dominantlığın etkisi farklı olabilir. Bunlardan bazıları şunlardır;
A – EKSİK BASKINLIK (EKİVALENTLİK)
Eksik baskınlık; Bir özelliği kontrol eden iki alelin birbirlerine baskın ya da çekinik olmaması durumudur. F1 hibritlerinin fenotipinin, iki atanın fenotipinin arasında bir görünüşe sahip olmasıdır.
* Endülüs tavuklarındaki tüy rengi, at, sığırlarda kıl rengi ve akşamsefası, aslanağzı bitkisinde çiçek rengi eksik baskınlığa örnek olarak verilebilir.
* Eksik baskınlıkla ilgili çaprazlamalarda eksik baskın genler, sembol olarak üslü harflerle gösterilir.
Kırmızı ve beyaz aslanağzı bitkileri birbirleri ile çaprazlandığında F1 melezleri Pembe olur. Pembe bitkiler tarafından oluşturulan gametlere kırmızı ve beyaz çiçek allellerinin dağılımı, çiçek renginden sorumlu allellerin kalıtsal özelliklerini melezlerde korunduğunu yani kalıtımın tam olduğunu doğrular.
Eksik baskınlık durumunda F2 dölünde oluşan fenotip ve genotip dağılım oranlarına bakarsak;
Genotip çeşidi : 3
Genotip ayrışım oranı : 1:2:1
Fenotip çeşidi : 3
Fenotip ayrışım oranı : 1:2:1
Eksik baskınlıkta dominantlık, resesiflik görülmez ve karakterlerin fenotip oranlarıyla genotip oranları birbirine eşittir.F2 dölünde her iki genotip ve fenotip oranı 1:2:1dir.
a- Sığırlarda eksik baskınlık
Kırmızı bir sığır, beyaz bir sığırla çaprazlanırsa meydana gelen yavrular demir kırı olur. İki demir kırı sığırın çaprazlanmasından meydana gelen yavrulardan biri kırmızı, ikisi kır, biri beyaz olur. (Oran: 1:2:1)
b- Endülüs Tavuklarında eksik baskınlık
Endülüs tavuklarında tüy rengi beyaz, siyah ve gri-mavi dir. Gri-mavi renk oluşumu eksik baskınlık sonucudur. (Oran: 1:2:1)
ÖRNEK:
NOT:
1. Heterozigot iki bireyin çaprazlanması durumunda fenotip ve genotip ayrışım oranı birbirine eşitse bireylerde karakter üzerine etki eden alel genler birbirlerine eksik baskındır diyebiliriz.
UYARI:
1. Eksik baskınlıkta resesiflik, dominantlık görülmez.
ÖRNEK:
MmNnCc * MmNnCc çaprazlanmasından kaç çeşit genotip ve fenotip oluşur? (N ve n alleli eksik baskındır.)
ÇÖZÜM:
Mm * Mm çaprazlamasından 3 çeşit genotip 2 çeşit fenotip
Nn * Nn çaprazlamasından 3 çeşit genotip 3 çeşit fenotip (NN-Nn-Nn-nn eksik baskınlıktan dolayı 3 çeşit fenotip)
Cc * Cc çaprazlamasından 3 çeşit genotip 2 çeşit fenotip
Toplam 3*3*3 = 27 çeşit genotip
2*3*2 = 12 çeşit fenotip oluşur.