Bitkilerde Taşıma Sistemi 2-Stomaların Yapısı

B –   STOMALAR

a-     Stomaların Yapısı

*      Epidermis hücrelerinin farklılaşması sonucu oluşan stomalar iki bekçi hücresinden (=kapatma hücresi=kilit hücresi)  oluşmuştur (şekil).

stoma yapısı 

*      Canlı hücrelerdir.

*      Bol kloroplastları vardır. Bu nedenle fotosentez yaparlar. Komşu epidermis hücrelerinde kloroplast yoktur.

*      Bekçi hücrelerinin içe bakan çeperleri kalın, dışa bakan çeperleri ise daha incedir. Bu özeliği açılıp kapanma özelliği kazandırmıştır.

*      Bekçi hücrelerinin arasında açıldığı zaman gaz geçişini sağlayan stoma açıklığı bulunur.

*      Turgor ile açılıp kapanırlar

Atmosferden alınan karbondioksit miktarını artırmak ve hücrelere dağılmasını kolaylaştırmak için mezofil tabakasının stomalara bakan kısımlarında solunum boşlukları vardır. Mezofil tabakasında bulunan solunum boşluğu, bu tabakadaki hücrelere gaz (O2,CO2) difüzyonunu hızlandırır.

Stomalar gaz alışverişinden başka bitkinin terlemeyle kontrollü olarak buhar halinde su kaybetmesini de düzenler.

b-     Stomaların Görevi

1-      Stomalar açılıp kapanabildikleri için terleme ve gaz alış verişini denetler.

2-      Gündüzleri fotosentez için gerekli CO2’in bir miktarı stomalardan yaprağa alınır, fotosentez ile üretilen O2’in fazlası ise stomalardan atmosfere verilir.

3-      Bitkiler O2’li solunum yaparlar. Bitkiler geceleri fotosentez yapamadıkları için solunumda kullanılacak O2’i stomaları ile dışarıdan alırlar. Solunum sonucu açığa çıkan CO2’yi stomalardan dışarı verirler.

4-      Bitkilerde suyun buhar şeklinde atılmasına terleme denir. Terleme ile su kaybının %90’ı stomalar aracılığı ile gerçekleşir. Stomalar açılıp kapanarak terlemenin kontrollü olarak gerçekleşmesini sağlar. Bu nedenle terlemenin düzenlenmesi, dolayısıyla bitkilerdeki su taşınımında stomaların açılıp kapanması önem kazanır.

stomalarda gaz alışverişi 

c-     Stoma Adaptasyonları

Stomalar, bitkilerin yaşadıkları ortama göre yaprakta farklı dağılış gösterirler (Adaptasyon);

1-      Kurak bölge bitkilerinde stoma sayısı az, stomalar epidermis hücrelerinin içine gömülü durumdadır. Ayrıca üzerleri tüylerle kaplıdır. Kutikula tabakası kalındır.

2-      Nemli bölgelerdeki bitkilerde stoma sayısı fazla ve stomalar epidermis yüzeyinden dışarı çıkıntı yapacak şekilde bulunurlar.

3-      Ilıman bölge bitkilerinde stomalar; epidermis ile aynı seviyede bulunurlar.

4-      Tamamen su içinde yaşayan bitkilerde stoma bulunmaz.

 stoma adaptasyonları

Çift çenekli bitkilerde, güneş ışınları bitkiye dik geldiği için stomalar genellikle alt epidermiste bulunurlar (Zakkum).

Tek çenekli bitkilerde yapraklar şeritsi olduğu için stomalar hem alt hem de üst epidermiste bulunurlar.

Nilüfer gibi su bitkilerinde yaprakların sadece bir yüzü su dışında olduğu için stomalar sadece üst epidermiste bulunur.

Sürekli rüzgar alan ve yüksek yerlerde yaşayan bitkilerde su kaybını önlenmesi için stomaların çevresi tüylerle kaplıdır.

 bitki adaptasyonu

NOT:

1.  Havanın sıcak, kurak, rüzgarlı olması veya bitkinin topraktan yeterince su alamaması durumunda stomalar kapanır.

2.  Stomaların açılıp kapandığı zaman, hücrelerarası boşluklarda biriken su buharı dışarı verilirken aynı zamanda difüzyon ile gaz alışverişi gerçekleşir

 

d-     Terleme

Suyun stomalardan buhar şeklinde ayılmasına “terleme=transpirasyon” denir.

Terlemenin faydaları şunlardır;

1-      Yaprak yüzeyinin ısınmasını engeller

2-      Yeni su ve mineral alınmasını sağlar

3-      Alınan suyun bitki içinde taşınmasını sağlar

4-      Bitkiler terleme sayesinde hem vücutlarındaki fazla ısıyı uzaklaştırırlar hem de topraktan su ve mineral alınmasını sağlarlar.

5-      Odun borularıyla yapraklara getirilen suyun az bir kısmı kutikula yüzeyi ile çok az bir kısmı odunlaşmış gövde ve meyvelerde bulunan lentisellerle, geri kalan büyük kısmı ise stomalardan atılır.

 

Terleme olayında etkili olan faktörler ise kalıtsal ve çevresel faktörler olarak iki grupta incelenir:

a)      İç (Yapısal=Kalıtsal) Faktörler:

1)      Yaprak Alanı (Yüzey):

Bitkilerde yaprak yüzeyinin genişliği arttıkça terlemeyle hızı da artar. Bu nedenle; nemli bölge bitkilerinde geniş yüzeyli, kurak bölge bitkilerinde ise dar yüzeyli yapraklar bulunur.

2)      Yaprak Yapısı:

Yapraktaki kütikula kalınlığı, örtü tüylerinin miktarı, stomaların sayısı ve konumu terleme hızına etki eder. Bu nedenle;

Kurak bölge bitkilerinin yapraklarında kalın kutikula tabakası, nemli bölge bitkilerinde ise ince kutikula tabakası vardır.

Stomalar kurak ortam bitkilerinde yaprağın alt yüzeyinde, nemli ortam bitkilerinde ise üst yüzeyinde bulunur.

3)      Kök-gövde Oranı:

Topraktan su alınmasını sağlayan kök yüzeyi ile suyun atılmasını sağlayan yaprak yüzeyi ve suyun yapraklara taşınmasını sağlayan gövde yüzeyi arasındaki oran terlemede etkilidir.

Terleme ile kaybedilen suyun alınabilmesi için kök geniş bir alana yayılmak zorundadır. Aynı zamanda kök emici tüylerinin fazla olması gerekir.

Kök yüzeyinin gövdeye oranla yetersiz olduğu bitkilerde su yetersizliği nedeniyle terleme azalır.

 

b)     Çevresel Faktörler:

1)      Işık:

Işık fotosentez için gereklidir. Işık hem fotosentezi etkilediği için hem de yaprağın sıcaklığını etkilediği için terlemeyi de etkiler.

Işık etkisiyle stoma hücrelerinde fotosentezle besin üretimi yapılır ve stomalar açılır. Buna bağlı olarak terlemeyle su kaybı artar.

Işık şiddetinin bir miktar artması terlemeyi artırır. Işık şiddetinin fazla artması durumunda stomalar kapanır ve terleme durur.

ışık şiddeti terleme ilişkisi

2)      Rüzgâr:

Stomalardan terlemeyle su kaybı arttıkça yaprak yüzeyinde su buharı birikir. Bu durumda yaprak yüzeyinde buhar basıncı artar ve terleme azalır. Buhar basıncı ile terleme hızı ters orantılıdır.

Rüzgâr biriken su buharını uzaklaştıracağı için terlemeyi artırır. Ancak rüzgâr çok fazla artarsa yaprak yüzeyini soğutacağı için stomaların kapanmasına neden olur ve terlemeyi durur.

 rüzgar hızı terlemeyi arttırır

3)      Havanın Nem Oranı:

Terlemenin yapılabilmesi için atmosferdeki nem oranı ile yaprak yüzeyinin nem oranının farklı olması gerekir. Havadaki nem oranı arttığında terleme azalır. Bu durumda su hidatotlardan damlama (Gutasyon) ile atılır.

Gutasyon (damlama): Yaprak kenarlarında lardaki damarlardan dışarı açılan açıklıklar bulunur. Suyun hidatot denilen bu açıklıklardan sıvı halde dışarı verilmesine gutasyon (damlama) denir. Gutasyon, terlemenin yapılamadığı zamanlarda ve geceleri nem oranını yüksek olduğu zamanlarda gerçekleşen bir olaydır.

havanın nem oranı terlemeyi etkiler               gutasyon ile su atılır Gutasyon

4)      Toprak Suyu:

Topraktaki su miktarının azalması durumunda su alma riski oluşacağından terlemeyle kaybedilen su miktarı azaltılabilir.

Yapraklardan terleme ile su kaybedilmesi bitkinin topraktan su alabilmesini ve yapraklara gelen suyun devamlılığını sağlar.

Bitkilerde terleme hızı ortamdaki su miktarı ile ilişkilidir. Eğer ortamda çok su varsa terleme hızı yüksektir.

5)      Sıcaklık:

Yapraklarını döken ılıman bölge bitkilerinde her 30oC’ye kadar her 10oC’lik artış terlemeyi iki kat hızlandırır. Ancak 30oC’de stomalar kapanır ve terleme durur. Bu durum su kaybını önler.

Çöl bitkileri ise 50oC’nin üstünde bile yaşayabilirler. Örnek kaktüs.

Yapraklarında su depolayan (Sukulent) bitkileri ise 45oC sıcaklıktan sonra ölürler. Örnek Çam koruğu bitkisi (Sedum)

 sıcaklık terleme ilişkisi

NOT:

3.  Terleme olayı sayesinde atmosfer ile karalar arasında su döngüsü sağlanır. Atmosfere verilen su buharı yağışlar ile yeryüzüne geri düşer. Bu nedenle bir bölgedeki bitkiler o bölgenin iklimini ve yağış miktarını etkiler.

4.  Köklerden alınan suda mineraller bulunur. Ancak terleme ile atılan su da mineral bulunmaz

 

Bu yazının kalıcı bağlantısı https://www.biyolojidersim.com/bitkilerde-tasima-sistemi-2-stomalarin-yapisi/

Görüş ve eleştirilerinize en kısa zamanda cevap verilecektir.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Copy Protected by Chetan's WP-Copyprotect.