LIZOZOM
a- Yapısı ve Özellikleri
* Lipoprotein yapısında tek tabakalı zarla çevrili bir organeldir.
* İçerisinde çok çeşitli hidroliz (sindirim) enzimi bulundurur. Bu enzimler hemen her türlü biyolojik bileşikleri parçalayabilme özelliğine sahiptir.
* İçerisindeki enzimler ribozomlarda üretilir. Üretilen enzimler ER ile taşınır. ER ile taşınan enzimler golgide paketlenerek lizozom oluşturulur. Yani lizozomun oluşmasında ribozom, golgi ve ER etkilidir.
* Alyuvar hücrelerinde bulunmaz. Bitki hücrelerinde çok az bulunur (Bitkilerde bulunan lizozoma benzer yapılara Fitolizom denir)
* Lizozomların iç yüzeyleri mitokondriler gibi kristalı değil, düzdür ve içlerinde canlı hücre proteinlerinin, nükleik asitlerin, belirli karbonhidratların, yağ ve benzeri tüm organik bileşiklerin sindirilmesinde katalizörlük eden hidrolitik enzimler vardır. Bu enzimlerde ribozomlar da sentezlenmektedir.
* Lizozomlarda depo edilen sindirim enzimlerinin hücreye zararlı olmayışının nedeni lizozom zarının koruyucu etkisindendir.
* Tahrip edilen bir lizozomdan dışarıya akan enzimler kısa sürede tüm hücre içeriğini liziz ederek ( parçalayarak) onu ölüme sürükler. Bu olaya ‘Otoliz ‘ denir
* Normalde kofullar içindeki artık maddeler eksositoz ile hücre dışına atılırlar. Ancak bazı kofullar uzun yıllar hücre içinde kalırlar. Yaşlandıkça lipofuksin denen pigmentler bu kofullar içinde birikerek özellikle ellerin üzerinde, omuzlarında, ya da yüzünde kahverengi lekelerin oluşmasına neden olur.
* Lizozomlar lökositler (akyuvarlar) ve makrofajlar gibi fagositoz yapan hücrelerde fazla sayıda bulunur. Örnek: Akyuvar hücresi ve tek hücreliler
b- Lizozomun İşlevi
* Hücre içi sindirimde görev alır. Bu enzimler, protein, yağ, karbonhidrat ve nükleik asitleri sindirebilir.
* Yumurtanın döllenmesi sırasında da spermin akrozomundan (spermin baş kısmının ucu) litik enzimler salgılanarak yumurta zarının delinmesi sağlanır. Döllenmeden hemen sonra yumurta kabuğunda bulunan litik enzimler serbest hale geçerek kabuğu parçalar ve diğer spermlerin girmesini önleyecek yeni bir kabuğun oluşumunu sağlar
* Başkalaşım (Metamorfoz) geçiren canlılarda doku erimesi geçekleşir. Örneğin kurbağa larvalarının kuyruklarının yok edilmesinde görev alır.
* Yaşlanmış hücre ve organelleri parçalar
* Akyuvar hücrelerinde (lökosit) mikropları parçalar
* Hücre içi sindirimden başka harabiyete uğrayan veya ölen hücrelerin ve hücre kalıntılarının eritilip yok edilmelerinde görev yaparlar.
* Salgılama dönemi biten memelilerde süt bezlerinin körelmesi, pasif kalan kasların küçülmesi, harap olmuş dokuların, yaşlı alyuvarların ve vücuda giren mikropların yok edilmesi lizozom sayesindedir.