A. SİNAPSLARDA İMPULS (Aksiyon potansiyeli) İLETİMİ
Uyarıyı getiren hücreye "presinaptik nöron" uyarının iletildiği hücreye "postsinaptik nöron" adı verilir.
Bir nörondan (presinaptik nöron) diğer bir nörona (postsinaptik nöron) veya bir nörondan bir efektöre (kas veya bez) impulsun geçmesini sağlayan veya geçmesini engelleyen yerlere sinaps denir. Diğer bir deyişle bir nöronun diğer bir nöronla ya da tepki organlarının hücreleriyle bağlantı kurduğu yere sinaps denir. İmpuls bir nörondan diğer bir nörona ya da tepki organına sinapslar aracılığı ile aktarılır.
Sinapslardan impulsuların geçişi veya engellenişi nörotransmitter madde denilen kimyasallarla gerçekleşir. Presinaptik nöronun akson ucuna sinaptik uç (sinaptik yumru) denir. Sinaptik yumru, karşısındaki nöronun (postsinaptik nöron) dendriti veya hücre gövdesi ile bağlantı kurar. Bu bağlantı yerinde nöronlar arasında çok ince bir boşluk vardır. Bu boşluğa sinaptik aralık denir. Sinaptik yumru içinde mitokondri ve nörotransmitter denilen maddeleri taşıyan sinaptik kesecikler bulunur. Sinaptik kesecikler içinde asetilkolin, histamin, seratonin, dopamin, glutamat, epinefrin (adrenain), norpinefrin (nöradrenalin) gibi nörotransmitter maddeler olabilir.
Sinapslarda impulsun iletimi şöyle gerçekleşir:
1. İmpuls, hücre gövdesinden sinaptik yumruya gelir. Sinaptik uçtan hücre içine Ca+2 girer.
2. Ca+2’nin sitoplazmada aniden artınca, nörotransmitter madde kesecikleri presinaptik zara yaklaşarak zar ile kaynaşır.
3. Keseciklerden sinaptik boşluğa eksositozla nörotransmitter maddeler dökülür.
4. Nörotransmitterler postsinaptik zara (karşı nöronun zarına) gömülmüş reseptörlere bağlanarak zarı uyarırlar.
5. Nörotransmitter maddeler karşı nöronun zarını bu şekilde uyardığında karşı nörona Na+ girişi sağlanmış olur ve depolarizasyon gerçekleşir. Na+ nörona girdiğinde karşı nöronda da aynı şiddette ve aynı özellikte bir impuls başlatılmış olur.
İmpuls iletimi gerçekleştikten sonra nörotransmitterler enzimlerle yıkılır veya başka bir nöron tarafından geri alınır.
NOT:
1. Sinapslarda impuls iletimi aksondan dendrite doğru tek yönlü gerçekleşir.
* İmpulsun sinapslardan geçişi nörondan geçişine göre göre yavaş olur. Çünkü uyartının sinapstan geçişi kimyasal, nörondan geçişi ise elektrikseldir. Sinapslarda nörotransmitter maddelerin salgılanması, bunları karşı zarı uyarması zaman almaktadır. Sinapslardaki nörotransmitter maddelerin salgılanma miktarı impuls sayısına bağlıdır. Sinapstan ilk impuls geçtikten sonraki impulsların geçişi daha kolay olur.
* Bir nöron, binlerce sinaps aracılığıyla çok sayıda nörondan bilgi alabilir. Uyartının çeşidine göre farklı miktarda ve çeşitte nörotransmitter madde salgılanır. Bu şekilde uyartı sinapslarda ilk seçilime uğrar. Aksondan sinapsa gelen tüm uyartı çeşitleri bu seçilim sayesinde karşı nöronun dendritine ulaşamaz. Buna seçici direnç denir. Seçici direnç ile bir uyartı hangi organı ilgilendiriyorsa sadece o organ uyarılır. Tüm organların uyarılması engellenmiş olur. Örnek, elimize iğne battığında sadece elimizi çekeriz. Seçici direnç, öğrenme, hafıza ve karışık olayların birbirinden ayırt edilmesini sağlar.
* Bazen bir nörondan impuls geçerken, sinapsta diğer bir impuls etkisiz hale getirilebilir. Bu olaya “engelleme” denir.
* Bazen de sinapstan geçen bir impuls, diğer bir impulsun şiddetini arttırabilir. Böylece önceki uyartının daha kolay geçmesi sağlanır. Bu olaya “kolaylaştırma” denir. Engelleme ve kolaylaştırma salgılanan nörotransmitter çeşidine bağlıdır. Bir cisme dokunulduğunda eğer sıcaklık öğrenilmek isteniliyorsa sıcaklık ile ilgili uyartılar kolaylaştırılır, cismin diğer özellikleri ile ilgili uyartılar ise engellenir.
* Akson ucundan salgılanan nörotransmitter maddelerin, hücre zarının polarizasyonunu artırarak (hiperpolarizasyon) impulsun nörondan geçişini durdurmasına durdurucu sinaps denir.
4 yorum
Yorumu formunu geç
kaynak?
Yazar
Yazı derleme olup tek bir kaynaktan alıntı değildir. Yazıda geçen özellikle bir bölümle ilgili kaynak isterseniz kaynak belirtebilirim.
Vezikül membranındaki nörotransmitter taşıyıcıları ve plazma membranındaki
nörotransmitter taşıyıcılaro hakkında da bilgi verebilir misiniz ?
Yazar
https://www.biyolojidersim.com/norotransmitter-dongusu-ppt/