GAMETOGENEZ
İnsanda mayoz bölünme ile gametler meydana gelir. İnsanda gamet oluşması olayına gametogenez denir. Erkekte sperm oluşumuna spermatogenez, dişilerde yumurta oluşumuna oogenez denir.
A – SPERMATOGENEZ (SPERM OLUŞUMU)
Erkek üreme organı testislerdir. Testislerde seminifer tüpçükler vardır. Seminifer tüpçüklerde de diploit (2n) sperm ana hücresi (spermatogonyum) bulunur. Spermatogonyumların mayoz bölünmesiyle spermler (gamet) meydana gelir.
Erkek üreme organı olan testislerdeki seminifer tüpçüklerde spermatogonyumların mayoz bölünme ile sperm oluşturmasına spermatogenez denir.
1. Spermatogonyumlar(2n) mitoz geçirerek sayıları artar. Bunlar büyüyüp gelişerek primer spermatosit(2n) oluşur.
2. Primer spermatositlerin (2n) Mayoz I bölünmesi sonucunda haploit (n) kromozomlu iki hücre oluşur. Bu hücrelere ikincil spermatosit (=sekonder spermatosit) denir.
3. Sekonder spermatositlerin de mayoz II bölünmesi sonucunda eşit büyüklükte dört haploit(n) hücre oluşur. Bu hücrelere spermatit denir.
4. Spermatitler seminifer tüpçüklerden ayrılarak epididimis kanalına geçer. Burada farklılarak hareket etme özelliği kazanır ve olgunlaşarak spermleri oluşturur.
Spermatogonyumdan hareketli sperm oluşuncaya kadar geçen zaman 65-75 gündür. Spermatitlerin farklılaşması sırasında enerji için gerekli olan besin sertoli hücrelerinden karşılanır. Yetişkin erkeklerde her gün yaklaşık 3 milyon spermatogonyum bu sürece başlamaktadır.
Spermatogenez sırasında oluşan sağlıklı bütün sperm (sperma) hücreleri eşit miktarda sitoplazma ve genetik materyal içerir ve eşit büyüklüktedir.
Sağlıklı bir erkekte spermatogenez ergenlik döneminde başlar yetişkinlik dönemi boyunca (andropoz dönemine kadar) devam eder.
a) Spermin yapısı
Bir sperm hücresi, baş, boyun ve kuyruk olmak üzere üç kısımdan meydana gelir.
1. Baş kısmında Akrozom ve haploit çekirdek bulunur. Akrozomda sindirim enzimleri bulunur. Bu sindirim enzimleri, sperm yumurtaya değdiği an yumurta zarını eriterek sperm çekirdeğinin yumurtaya girmesini sağlar. Çekirdek genetik bilgiyi taşır.
2. Boyun kısmında iki tane sentriyol ve mitokondri bulunur. Sentriyollerden bir tanesi farklılaşarak kamçıyı meydana getirir. Kamçı spermin hareket etmesini sağlar. Diğer sentriyol ise döllenme sırasında yumurtanın içine girer. Spermin yumurtaya ulaşması için hareket etmesi gerekir. Mitokondri ise kuyruğun hareketi için gerekli enerjiyi sağlar.
3. Kuyruk, gövdenin devamı olup spermin sıvı ortamda yumurtaya doğru hareket etmesini sağlar. Bağırsak solucanı (Ascaris) gibi bazı canlıların spermlerinde kuyruk yoktur. Bunlar amipsi hareket ederek yumurtaya ulaşır. Çeşitli türlerde ergin spermlerin şekil ve büyüklüğü farklılık gösterir.
Spermatogenezin başlaması türün üreme döngüsüne bağlıdır. Spermatogenez, yetişkin erkek bireylerde sürekli ya da belirli aralıklarla olabilir. Üreme dönemi belirli mevsimlerle sınırlandırılmış hayvanlar sadece bu dönemde sperm üretir. Bütün yıl boyunca verimli olan hayvanlarda sperm üretimi sürekli gerçekleşir.
Spermler yumurtaya göre fazla sayıda üretilirler. Çünkü yumurta kanalı spermin uzun süre canlı kalmasına uygun değildir. Spermlerin birçoğu yumurta kanalında ölürler. Fazla sayıda sperm üretilerek spermlerin yumurtayı bulma olasılıkları dolayısıyla yumurtayı dölleme olasılıkları arttırılmış olur.