DUYU ORGANLARI
Duyu organları, çevredeki uyartıları alır ve sinir merkezlerine iletilmesi için duyu sinirlerin- de impuls meydana getirir. Çevredeki uyartılar, duyu organlarındaki özelleşmiş epitel hücreler veya sinir uçları ile alınır. Bu uyartı alıcılara reseptör (almaç) denir. Reseptörler, duyu nöronlarında impuls oluşturur. Duyu sinirleri oluşan bu impulsları sinir merkezlerine götürür. Böylece duyular alınmış olur. Aslında her şey beyinde olmaktadır. Duyular sadece beynin işleyebilmesi için impulsları taşımış olurlar.
Duyu organlarındaki reseptörler vücut dışındaki uyarılara duyarlı olduğu için dış reseptörler olarak adlandırılır. (homeostasinin sağlanmasında iç reseptörler görev yapar).
Vücudumuzda bulunan dış reseptörler;
* Fotoreseptörler: Işığa duyarlıdır. Gözde bulunur.
* Mekanoreseptörler: Basınç, dokunma ve harekete duyarlıdır. Deride ve kulakta bulunur.
* Kemoreseptörler: Kimyasal maddelere karşı duyarlıdır. Dilde ve burunda bulunur. Kemoreseptörlerin uyarılması için, tadı veya kokusu alınacak maddelerin suda çözünmeleri ve belli bir yoğunlukta bulunmaları gerekir.
* Termoreseptörler: Sıcaklığa duyarlıdır. Deride bulunur.
I- BURUN (KOKU DUYUSU)
İnsanda koku alma organı burundur. Burun önden iki delikle dışarı açılır, arkadan ise yutağa açılır. Burun, aynı zamanda solunum organı olarak da görev yapar. Burun boşluğunun üst tarafında küçük bir bölge olan sarı bölge (koku alanı) bulunur. Koku bu küçük alanda algılanır. Koku alanında sarımtırak renkli reseptör hücreler ve epitel hücreler bulunur. Buradaki duyu hücreleri beyindeki koku soğancığı ile bağlantılıdır (Şekil 1).
Epitel hücreler mukus salgısı salgılarlar. Koku reseptörler ise sinir hücresidir. Bu reseptör hücrelerden çıkan siller mukus içinde yer alır. Reseptör hücrelerin aksonları kalbur kemiğini geçerek koku soğancığına girer, buradaki sinir hücreleri ile sinaps yapar.
* Buruna bir koku geldiğinde, koku molekülleri mukus içinde çözünürler. Çözünen maddeler reseptörleri (koku siniri) uyarır. Reseptörlerde medyana gelen impuls koku soğancığındaki sinirlere aktarılır. Bu impulslar talamusa uğramadan serebral kortekse gider ve koku algılanır (Şekil 2).
* Duyu hücreleri 50’den fazla kokuyu ayırabilir. Uzun süre aynı koku alınırsa koku reseptörlerinin kokuları almayı yavaşlatırlar ve bir süre sonra impuls oluşumu durur. Bunun sonucunda ortamdaki koku hissedilmez. Bu durum koku adaptasyonudur ve merkezî sinir sisteminin öğrenmesi olarak tanımlanır. Bu durumdaki duyu hücreleri ancak ortama yayılan farklı bir kokuyu algılayabilir.
* Koku moleküllerinin burun iki deliğine geliş zamanı arasındaki fark, kokunun hangi yönden geldiğini anlamaya yarar.
NOT:
1. Koku duyusu çabuk yorulur. Aynı ortamda uzun süre kalındığı zaman ortamın kokusunu bir süre sonra hissedilmez olur. Bu nedenle kötü kokan bir ortamda uzun süre kaldığımızda kötü kokuyu almayız. Bu şekilde koku duyusunun çabuk yorulması ile kötü kokuları sürekli almaktan korunmuş oluruz.