I- BİTKİLERDE TAŞIMA SİSTEMİ
Bitkilerin yaşamlarını devam ettirebilmeleri için kökleri ile su ve mineralleri alarak gövde ve yapraklara; yapraklarında fotosentez sonucu ürettikleri organik besinleri ise gövde ve köklere taşıması gerekir.
Basit yapılı bitkilerde iletim osmos, difüzyon ve aktif taşıma ile gerçekleştirilir.
Gelişmiş yapılı bitkilerde kök, gövde ve yapraklar arasında iletim, gelişmiş taşıma sistemi ile gerçekleştirilir. Gelişmiş yapılı damarlı bitkilerde taşıma sistemi ksilem (odun) ve floem (soymuk) demetlerinden meydana gelmiştir. Bununla beraber taşımayı etkileyen kök ve yaprak gibi yapılar ile bazı faktörler etkilidir.
EK BİLGİ:
BASİT YAPILI BİTKİLERDE TAŞIMA SİSTEMLERİ
Bitkiler aleminin en basit yapılı üyeleri su yosunları, ciğer otları ve kara yosunlarıdır. Su yosunları, ciğer otları ve kara yosunlarında özel bir taşıma sistemi yoktur. Bu bitkilerde su ve made taşınması osmos, difüzyon ve aktif taşıma ile gerçekleştirilir.
Su yosunları; suyu, mineralleri ve karbondioksiti bütün yüzeyleri ile alırlar, artıkları da aynı şekilde dışarı verirler.
Kara yosunları ve ciğer otları ise su kaybını önlemek için çoğunlukla çok nemli ve sulak yerlerde yaşarlar. Ancak yağışlı mevsimlerde gelişirler. Taşıma sistemleri olmadığı için fazla büyüyemezler. Bu bitkilerde topraktaki su ve mineralleri almaya yarayan köke benzer yapılar bulunur. Bu yapılara Rizoid denir. Gerçek gövde ve yapraklar bulunmaz.
Eğrelti otları, atkuyrukları ve kibrit otları kara yaşamına daha iyi uyum sağlamışlardır. Bu bitkilerde topraktan kökleriyle aldıkları su ve mineralleri vücudun diğer kısımlarına taşıyan basit iletim demetleri (damar) vardır. Tohumlu bitkilerdekine benzer gövde ve yaprakları da vardır.
A – BİTKİLERDE TAŞINIM ÇEŞİTLERİ
Bitkilerde iletim mekanizması üç farklı düzeyde gerçekleşir
a- Hücre Düzeyinde Taşınım
Bu düzeyde hücrelerin su ve madde alınımı ve kaybı incelenir. Bir bitkinin kök hücreleri tarafından su ve mineral emilimi bu duruma örnek olarak verilebilir.
b- Doku Düzeyinde Taşınım
Bu düzeyde maddelerin hücreler arası kısa mesafeli taşınımı incelenir. Örneğin palizat parankiması hücrelerinde fotosentez ile üretilen glikozun soymuk borularına taşınımı gibi kısa mesafeli taşınma doku düzeyinde taşınımdır.
Bu tür kısa mesafeli taşınım bazen yanal taşınım olarak isimlendirilir. Çünkü bu tür taşınımın yönü bitkinin uzun ekseni boyunca yukarı ve aşağı doğru değil, bitki organlarının ışınsal ekseni boyunca sağa ya da sola doğrudur. Bitkilerde yanal taşınımı anlayabilmek için öncelikle hücresel (simplast) ve dokusal (apoplast) bölmeleri incelemek gerekir.
Doku düzeyinde taşınımda simplast ve apoplast olmak üzere iki bölme bulunur.
SİMPLAST; Bitki dokularının çoğunda, hücreler arasında komşu hücreleri birbirine bağlayan plasmodesma denilen bağlantılar bulunur. Plasmodesma sayesinde hem sitoplazma ortak kullanımı gerçekleşir. Hem de sitoplazmalar arası bu bağlantılar sayesinde bazı moleküllerin taşınması için yol oluşmuş olur. Sitoplazmaların oluşturduğu bu bütünlüğe simplast denir.
APOPLAST; Komşu bitki hücrelerinin çeperleri birbiriyle temas halindedir. Komşu bitki hücrelerinin oluşturduğu bu bölmeler doku seviyesinde ikinci bölme oluşturur. Hücre çeperi bütününden oluşan bu bölme apoplast olarak adlandırılır.
Simplast ve apoplast yol doku ve organlar arasındaki kısa mesafeli taşınımda görev yapar. Simplastik yolda çözünen maddelerin hücre zarından bir kez geçmeleri gerekir. Bir hücreye girdikten sonra çözünen maddeler ve su sitoplazmik bağlantılar aracılığı ile bir hücreden diğerine taşınır. Apoplastik yol, hücre çeperlerini ve hücreler arası alanları kapsar. Bu yolda çözünen maddeler ve su, hücreye girmeden kök ya da diğer bir organın içinde bir yerden başka bir yere taşınabilir (şekil).
|
|
|
|
Simplastik yol: Simplastik yolda, bir hücreye girmiş olan maddeler sitozol aracılığı ile taşınır. Sitoplazmik bağlantıların kompleks yapısı olasılıkla simplasttan taşınımı düzenler. Hatta bu taşınım sırasında hücreler arasında belirli proteinlerin ve diğer büyük moleküllerin geçişine izin verir. |
Apoplastik yol: Apoplastik yolda, su ve çözünen maddeler, hücre çeperleri ve hücreler arası alanların içinden geçerek bir doku ya da organa ulaşır. |
Şekil: Bitki hücreleri ve dokularının bölmelenmesi ve yanal taşınım yolları: Doku düzeyinde, simplast ve apoplast olmak üzere iki bölme bulunur. Bu anatomik özellik, bir bitkinin doku ya da organında yanal taşınım yollarının oluşmasını sağlar. Bu şekilde, maddeler bu iki yoldan birinde sınırlanmıştır; aslında maddeler bir organdan alınıp verilmesi sırasında bir yoldan diğerine geçebilirler.
c- Bitki Düzeyinde Taşınım
Bu düzeyde çözünen maddelerin ve suyun ksilem ve floemde içerisinde uzun mesafeli taşınımı incelenir.
Su ve çözünen maddeler ksilem ve floemde basınç farkıyla sürdürülen bir sıvı akışıyla taşınırlar. Basınç farkı sayesinde gerçekleştirilen bu taşınıma kütle akışı adı verilir. Örneğin yapraklarda üretilen glikoz gibi organik maddelerin floeme geçmesi ile bir süre sonra hidrostatik basınç oluşur. Bu basınç floem içindeki sıvının köklere doğru hareket etmesini sağlar. Ksilemde uzun mesafeli madde taşınımı negatif basınç (gerilim) ile sağlanır. Yapraklarda meydana gelen terleme olayı ksilemdeki basıncı azaltır ve suyun köklerden yaprağa doğru çekilmesini sağlar.
Bitkilerde su ve minerallerin taşınasında stomaların rolü büyük rolü vardır. Bu nedenle stomaların yapısını ve stomaların açılıp kapanmasını bilmek gerekir.
Bitkilerde su ve minerallerin taşınasında stomaların rolü büyük rolü vardır. Bu nedenle stomaların yapısını ve stomaların açılıp kapanmasını bilmek gerekir. (Sonraki konuda bulabilirsiniz)