BİTKİLERDE BESLENME 1-Bitki Beslenmesi İçin Gerekli Şartlar

I-          BİTKİLERDE BESLENME

Yeşil bitkiler besin piramidinin en alt tabakasında bulunurlar. Bu nedenle primer üretici konumundadırlar. Bitkiler gibi üreticilere fotoototrof canlılar denir.

Birincil üreticiler fotosentezde enerji kaynağı olarak güneş ışığına, besin sentezlemek için de inorganik maddelere gereksinim duyar. Bu inorganik maddeler; CO₂, H₂O ve toprakta bulunan İNORGANİK MİNERALLERDİR.

Bitkilerin kök, dal, yaprak ve meyvelerini oluşturabilmek ve metabolizmalarını düzenleyebilmek için topraktan ve sudan aldıkları inorganik maddelere “Bitki besin tuzları” denir

Kökler su ve mineralleri topraktan emerler. Kök tüyleri emilim için geniş bir yüzey alanı sağlar. Fotosentez için karbon kaynağını oluşturan karbondioksit, stomalar aracılığıyla çevredeki havadan difüzyonla yapraklara girer. (Her ne kadar bitkiler net O₂ üreticisi olsalar da, hücre solunumu için O₂ʼye gereksinim duyar). Bitkiler inorganik besin elementlerinden, kendileri için gerekli organik maddeleri üretirler

Aşağıda fotosentez denkleminde görüldüğü gibi bitkiler CO₂ ve H₂O kullanarak kendi besinlerini üretirler. Bu arada atmosfere O₂ verirler.

Karbondioksit bitkiler tarafından atmosferden alınır. Fotosentezde besinlerin yapısına katılır. Bu nedenle karbondioksit, bütün canlılardaki organik bileşikler için karbon kaynağıdır.

Su bitkilerde;

*   Enzimlerin aktifleşmesini sağlar

*   Fotosentezde kullanılır

*   Stomaların açılıp kapanmasını sağlar

*   Bitkiye diklik sağlar (Turgor ile)

*   Hidroliz tepkimelerinde kullanılır

*   Organik maddelere H atomu sağlar

*   İyi bir çözücüdür.

Mineraller genel olarak bitkilerde;

*   Organik maddelerin yapısına katılır

*   Bazı enzimlerin yapısına koenzim olarak katılır

*   Hücre çeperi ve sitoplazmanın yapısına katılır.

*   Bitki hücresindeki osmotik basıncı artırır.

*   Bitki hücrelerindeki pH değişimlerine neden olurlar.

*   Hücre zarının geçirgenliğinde görev alırlar.

*   Yüksek konsantrasyonda zehir etkisi yaparlar.

*   Antagonostik etki yaparlar. NaCI zarın diğer zarlara geçirgenliğini artırırken ortama CaCI₂ ilave edilince zarın geçirgenliği azalır.

Bitkiler kök ve gövde sistemleri ile inorganik besin elementi kaynakları olan toprak ve hava ile temas halindedirler. Özellikle bitki beslenmesinde toprağın yapısı, besin elementlerini bulundurma kapasitesi gibi birçok toprak özellikleri önemlidir.

A –   BİTKİLERİN BESLENMESİ İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR

Yapılan çeşitli deneyler ve gözlemler sonucunda bitkilerin büyüme ve beslenmesinde gerekli suyu ve mineral besinleri inorganik iyonlar şeklinde topraktan, CO2’i atmosferden aldıkları kesin olarak bilinmektedir.

Bitkiler aldıkları suyun %90’dan fazlasını terleme yoluyla kaybederek vücut iç ısısını düzenler. Suyun geri kalan yaklaşık % 10’luk kısmı ise çözücü olarak görev yapar. Aynı zamanda suyun bir kısmı bitki kofullarında biriktirilerek büyümeye yardımcı olurlar. Fotosentezde üretilen organik besinlerin yapısındaki H atomlarının büyük bir bölümü ve bazı oksijen atomları sudan karşılanır. Bu nedenle su bitkiler için aynı zamanda besleyicidir. Ancak bitkinin yapısındaki organik maddenin büyük bir kısmı atmosferden alınan CO₂’den karşılanır.

Bitkinin susuz kütlesine kuru ağırlık denir. Kuru ağırlığın %95’ini organik maddeler, %5’ini ise inorganik maddeler oluşturur. Organik maddelerin büyük kısmını ise karbohidratlar oluşturur. Bu nedenle C-H-O elementleri bitkilerin yapısına katılması zorunlu elementlerdir. Benzer şekilde N – S – P da bitki yapısındaki organik bileşiklerin yapısına katıldıkları için bitki yapısında bulunması zorunlu elementlerdir. Dolayısıyla bitkilerin yapısı su, organik maddeler ve inorganik besin elementlerinden oluşmuştur.

Topraktaki minerallerin hepsi bitkiler tarafından kolay alınamazlar. Minerallerin bitkiler tarafından alınabilir hale dönüştürülmesinde toprak yapısı, topraktaki mikroorganizmalar, iklim şartları gibi birçok faktör etkilidir.

a-     pH

Toprağın pH değerinin bitki için uygun olması gerekir.

Yüksek pH’a sahip tuzlu topraklarda önemli bazı makro ve besin tuzlarının bitkiye faydaları azalmaktadır.

Düşük pH’a sahip topraklarda ise asitlik artacağı için bitkinin besin tuzlarını alması zorlaşır.

Örnek: P-Fe-Zn-Cu-B gibi besin tuzlarının yüksek pH’a sahip topraklarda çözünürlükleri azalacağından dolayı bitkilerin bu mineralleri almaları zorlaşmaktadır.

b-     Toprak yapısı ve havalandırma

Toprağın yapısı bitki yapısına uygun olması gerekir. Toprağın humuslu veya killi olması gibi

Aynı zamanda toprağın havalandırılması gerekir. Toprağa sürekli olarak aynı tür bitkilerin ekilmesi, toprağın aynı derinlikte sürülmesine neden olur. Toprak sürekli aynı derinlikte sürülürse toprakta sert bir tabaka meydana gelir.

Toprakta sert tabak oluştuğu zaman toprak yeterince hava alamaz. Havalandırmanın yetersiz olduğu topraklarda kökler ile besin tuzlarını alması zorlaşır.

c-     Bitki sağlığı

Bitkinin hastalık taşımaması gerekir.

Örnek; “Nematod” denilen yuvarlak solucanlar bitki köklerine zarar vererek bitkinin topraktan besin tuzlarını almasını engeller.

d-     İklim şartları

Bitkinin yetiştiği iklim şartları (sıcaklık, kuraklık, nem, rüzgâr gibi) uygun olması gerekir.

e-     Besin tuzları miktarı

Bitki bünyesinde besin tuzlarının belli seviyelerinde bulunması gerekir.

Bazı besin tuzlarının bitki bünyesinde fazla bulunması diğer besin tuzlarının eksikliğine neden olabilir.