Endokrin Sistem 2-Hipotalamus ve Hipofiz Bezi

I-          İNSANDA ENDOKRİN SİSTEM

İnsanda hormonal sistem ile sinir sitemini ortak kontrol eden merkez hipotalamustur.

A –   HİPOTALAMUS

Hipotalamus, vücuda yayılmış sinirlerden ve beynin diğer bölümlerinden bilgileri toplar ve çevresel koşullara uygun endokrin uyarıları başlatır. Örneğin, birçok omurgalıda beyin, mevsimsel değişiklikleri ve eş bulabilme olasılığı ile ilgili bilgileri hipotalamusa gönderir. Hipotalamus ta üreme için gerekli hormonların salgılanmasını başlatır.

Hipotalamusun iki grup salgısı vardır;

1-      Birinci grup salgıda, antidiüretik hormon ve oksitosin hormonu. Bu hormonlar Hipotalamus tarafından salgılanarak hipofiz bezinin arka bölümüne gönderilir ve burada depolanır. Daha sonra hipofizden kana salgılanır.

2-      İkinci grup salgıda, ön hipofizin salgı yapmasını düzenleyen hormonlardır. Bu hormonlar;

*        Salgılatıcı hormon (Releasing Faktör = Releasing Hormon)(RF=RH); Hipotalamustan salgılanan RF, ön hipofizden hormon salgılanmasını sağlar. Her ön hipofiz hormonu en az bir RF tarafından denetlenir.

*        Engelleyici hormonlar (İnhibiting Hormon): Hipotalamustan salgılanan İH, ön hipofizin hormon salgılamasını durdurur.

B –   HİPOFİZ

Hipotalamusun altında, beynin tabanında bulunur. İki bitişik lobdan meydana gelir. Ön lob (ön hipofiz) epitel doku yapısında, arka lob (arka hipofiz) sinir doku yapısındadır.

a-     ARKA HİPOFİZ

Hipotalamusun uzantısı olup, hipotalamusla doğrudan bağlantılıdır. Hipotalamusta sentezlenen antidiüretik hormon (ADH) ve Oksitosin hormonu arka hipofizde depolanır ve buradan kana salgılanır.

a)      Antidiüretik hormon (ADH)= Vazopressin

1)      Doğrudan böbrekleri etkileyerek etkisini gösterir. Böbreklerden suyun emilimini ayarlar.

2)      ADH, kandaki su miktarını ve idrar miktarını ayarlar.

3)      Kanın ozmolaritesi arttığında Hipotalamus, ADH salgısını ve su içme isteğini arttırır. ADH böbreklerde suyun geri emilimini sağlar. Böylece kanın ozmolaritesi normal seviyeye iner.

4)      Kanın ozmolaritesi düştüğünde Hipotalamus, ADH salgısını ve su içme isteğini azaltır. Böbreklerden suyun geri emilimi azalır. Böylece kanın ozmolaritesi norma seviyeye yükselir.

5)      ADH, ince damarlardaki düz kasların kasılmasını sağlayarak kan basıncını yükseltir.

NOT:

1.         ADH eksikliğinde böbreklerden suyun geri emilimi azalır. Bunu sonucunda su kaybı artar. Buna bağlı olarak kandaki su miktarı azalır, çok seyreltik idrar oluşur. Sürekli idrar yapma ve su içme isteği artar. Bu hastalığa şekersiz diyabet (Diabetes insipidus) denir.

NOT:

2.         Osmolarite: 1 Litre çözeltide çözünmüş partikül sayısına denir.

b)     Oksitosin

1)      Doğum sırasında döl yatağındaki (uterus=rahim) düz kaslarının kaslarını uyarır (doğum sancısı). Bu kasılma ile doğumun kolay gerçekleşmesi sağlanır.

2)      Doğumdan sonra süt bezlerini uyarır. Böylece emzirme sırasında sütün memeden çıkması sağlanır.

NOT:

3.         Hipofizin arka lobundan salgılanan hormonlar endokrin bezleri değil, direkt hedef organları etkiler.

b-     ÖN HİPOFİZ

Ön hipofizden salgılanan çok farklı hormonlar bulunmaktadır. Bu hormonlar yapılarına göre iki grupta toplanır.

*        Tropik hormonlar: Bu hormonlar, diğer endokrin bezleri hormon salgılaması için uyarırlar. TSH (Tiroidi uyarıcı hormon), FSH (Folikül uyarıcı hormon), ACTH (Adrenokortikotropik hormon), LH (Lüteinleştirici hormon) olmak üzere dört tane tropik hormon vardır.

*        Diğer hormonlar:  Bu hormonlar doğrudan hedef dokuları etkileyerek hedef dokuların hormon salgılamasını uyarırlar. GH (Büyüme hormonu), PRL (Prolaktin), MSH (Melanositler) ve Endorfinlerdir.

Ön hipofiz hormonları şunlardır:

a)      TSH (Tiroidi Uyarıcı (stimüle edici) Hormon)

1)      Tiroit hormonlarının sentezini ve salgılanmasını düzenler.

b)     FSH (Folikül Uyarıcı (stimüle edici) Hormon) ve LH (Luteinize edici hormon)

1)      Gonadotropinler olarak adlandırılırlar. Bu hormonlar, eşey bezlerini (ovaryum=yumurtalık ve testis) etkileyerek cinsiyet hormonlarının salgılanmasını düzenler.

2)      Yumurta ve spermin gelişimini düzenler.

c)      ACTH (Adrenokortikotropik Hormon)

1)      Böbrek üstü bezinin kabuk bölgesini (adrenal korteks) uyararak steroid yapılı hormon salgılanmasını sağlar.

d)     GH (Büyüme Hormonu) = Somatotropin (STH)

1)      Kemik, kıkırdak ve iskelet kasları başta olmak üzere vücutta büyüme yeteneği olan bütün dokuların büyümesini sağlar. Uyardığı dokuların hücrelerinde mRNA ve protein sentezini hızlandırır.

Gelişme sırasında GH aşırı salgılanırsa devleşme olur. Yetişkinlerde GH miktarı aşırı artarsa, el, ayak ve baş kemiklerinde anormal büyüme gerçekleşir (akromegali). Çocukluk döneminde GH azlığı nedeniyle cücelik görülür. Bunu engellemek için dışarıdan GH verilebilir.

e)      PRL (Prolaktin)

1)      Gebelik sırasında meme bezlerinin büyümesini sağlar.

2)      Doğumla beraber PRL miktarının artması ile süt oluşumunu sağlar

3)      Emzirme sırasında Tiroit hormonlarının sentezini ve salgılanmasını düzenler.

4)      Emzirme sırasında PRL, Gonadotropinlerin (FSH ve LH) salgılanmasını engeller veya azaltır. Bu sayede emziren annelerde doğurganlık azalır.

f)       MSH (Melanosit Uyarıcı (stimüle edici) Hormon) (ara lob hormonu olarak ta bilinir)

1)      Bazı omurgalılarda deriye renk veren pigment hücrelerinin etkinliğini düzenler. İnsanda MSH’nın işlevi tam olarak bilinmemektedir.

g)      Endorfinler

1)      Beyindeki bazı sinir hücreleri tarafından sentezlenirler. Ağrı duymayı engelleyici maddelerdir. Endorfinler beynin doğal uyuşturucusu olarak bilinirler.